Համալսարանական կլինիկաներում առաջնային եվ մասնագիտացված բուժօգնության կազմակերպման նոր մոդելի գիտական հիմնավորումը

Քանի որ Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը իրականացնում է ինչպես կրթական, գիտական, այնպես էլ բուժական գործընթաց և իր  կազմում  ունի  բազմապրոֆիլ հիվանդանոցային համալիր, բժշկագիտության լավագույն մասնագետներ, պետք է կարողանա, ինչպես աշխարհի մյուս խոշոր բժշկական հաստատությունները, իր գործունեության  բոլոր ոլորտներում ապահովել բարձր որակ, արագ արձագանքել բարեփոխումների ծրագրերին` օրինակ հանդիսանալով մեր երկրի մյուս բուժհաստատությունների համար:

Ըստ կատարված հետազոտությունների արդյունքների, համալսարանական  կլինիկաների  գործունեության

արդյունավետությունը գնահատող ցուցանիշների դրական աճ գրեթե չէր նկատվում, որի համար անհրաժեշտություն էր առաջացել համալսարանական կլինիկաների հզորություններում իրականացնել բարեփոխումներ:

Համալսարանական կլինիկաներում  վերակառուցման ծրագրերը պետք է ուղղված լինեն առաջնային օղակի ատարելագործմանը` շեշտը դնելով ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների ներդրման վրա, առողջության առաջնային  պահպանման  և բուժօգնության երկրորդային մակարդակի ծառայությունների շարունակական կազմակերպման գործընթացին,  բարձրակարգ կադրեր պատրաստելու  համար ուսանողների գործնական հմտությունների կատարելագործմանը, հիվանդանոցային բուժօգնության այլընտրանքային (տնային, ցերեկային ստացիոնար) մոդելների ներդրմանը, որը կապահովի մահճակալային ֆոնդի արդյունավետ օգտագործում, բուժօգնության որակական և քանակական   ցուցանիշների   դրական  աճին: Այս  համալիր միջոցառումները

կնպաստեն կլինիկաներում բժշկական օգնության որակի և արդյունավետության ապահովմանը:

Ինչպես ցույց է տվել տնտեսապես զարգացած բազմաթիվ երկրների  փորձը, բնակչության  առողջության առաջնային պահպանման գործում մեծ է ընտանեկան բժիշկների դերը:Ի տարբերություն տեղամասային թերապևտների ընտանեկան բժիշկներն ունեն գործառույթների ավելի մեծ հնարավորություններ:Այսպես, 1990թին Անգլիայում և Կանադայում ընտանեկան բժիշկներն իրենք են ախտորոշել և բուժել իրենց հիվանդների 90%ին, իսկ այդ նույն թվականին ԽՍՀՄ–ում տեղամասային թերապևտները  իրենց հիվանդների  52%ին  ուղարկել  են նեղ մասնագետների խորհրդատվության (Н.И. Вишняков и др.,1997):

Առաջնային օղակի կատարելագործումը հուշում  է  մասնագիտացված ծառայությունների վերակառուցման անհրաժեշտություն:

Ինչպես ցույց է տալիս համաշխարհային փորձը, ավելի արդյունավետ է ընտանեկան բժշկների այն գրասենյակների գործունեությունը,   որոնք  աշխատում   են  բազմապրոֆիլ   հիվանդանոցներին,առավել ևս կլինիկաներին  կից:Դրա վառ օրինակն  է  Սանկտ Պետերբուրգի ակադեմիկոս Ի.Պ. Պավլովի անվան պետական բժշկական համալսարանին կից «Դելոր» բժշկական կենտրոնի կազմում գործող ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների փորձը (Н.И.Вишняков и др.,1997): Մեր համալսարանական  կլինիկաներում  այդ  փորձը  ներդնելու համար  որպես  պացիենտներ  կարող  են հանդիսանալ    հենց  բժշկական համալսարանի  աշխատակիցները  և նրանց  ընտանիքների  անդամները, ինչպես նաև ուսանողները:

Վերը շարադրվածը պայմանավորում է կատարվող աշխատանքի արդիականությունը, քանզի համալսարանական

կլինիկաների գործունեության կազմակերպման գործում առկա են որոշակի կառուցվածքային անկատարելիություն և չլուծված հիմնահարցեր, որոնք,բացասաբար անդրադառնալով կլինիկաների գործունեության արդյունավետության և որակի վրա, պահանջում  են առաջ քաշել խնդիրներ և տալ դրանց գիտականորեն հիմնավորված լուծումները, որոնց ներդրումը   գործնականում  կապահովի կլինիկաների գործունեության արդյունավետություն:

Հետազոտության համար հավաքագրվել են վիճակագրական տվյալներ և նյութեր, պաշտոնական հաշվետվություններ (20022005թթ):Համալսարանական կլինիկաներում բուժօգնությունը առավել արդյունավետ կազմակերպելու նպատակով մեր կատարած հետազոտության մեջ առաջադրված խնդիրներին համապատասխան կիրառվել են հետևյալ մեթոդները` սոցիալհիգիենիկ, վիճակագրական,փորձագիտական գնահատման, սոցիոլոգիական հարցման: Համաշխարհային պրակտիկայում ստացիոնարի գործունեության գնահատման առավել մեծ կիրառում գտած ցուցանիշներից մենք  մեր հետազոտություններում ուսումնասիրել ենք մահճակալային ֆոնդի օգտագործման ցուցանիշները` մահճակալի շրջապտույտի, մահճակալի միջին տարեկան զբաղվածության, հիվանդի բուժման միջին տևողության, հիվանդանոցի ծանրաբեռնվածության հնարավորության օգտագործման, հիվանդանոցային մահաբերության: Հետազոտությունն ընդգրկում է 20022005թթ.:Տեղեկատվության աղբյուրներ են հանդիսացել` հիվանդանոցներումօգտագործվող պաշտոնական  հաշվետվության վիճակագրական փաստաթղթերը, հոսպիտալացված հիվանդների հիվանդության պատմագրերի սեփական ուսումնասիրության արդյունքները:

Ստացիոնարի գործունեության գնահատումը կատարվել է ստացիոնարի մահճակալների թվի, ստացիոնարով անցած հիվանդների թվի, մահճակալների շրջապտույտի, մահճակալի զբաղվածության, ստացիոնարի ծանրաբեռնվածության հնարավորության օգտագործման, բուժման միջին տևողության, հիվանդանոցային մահաբերության ցուցանիշների   վերլուծության,   ինչպես   նաև   ինտեգրալ   գնահատման մեթոդով (Арутюнян Г.С. 2004):

Գ.Ս. Հարությունյանի կողմից առաջարկված մաթեմատիկական մոդելը կիրառվում է ստացիոնարի արդյունավետության գնահատման համար: Այս մեթոդը առանձին ցուցանիշների փոփոխման գործակիցների (ՑՓԳ) և  հիմնական վիճակագրական   ցուցանիշների փոփոխման գործակցի (ՀՎՑՓԳ) վերլուծության արդյունքում թույլ է տալիս հաստատության գործունեությունը վերահսկելի  և կառավարելի  դարձնել, օպտիմալ  ընտրություն  կատարել  առկա  տարբերակների մեջ և ժամանակին ճիշտ որոշումներ կայացնել (1) ՑՓԳ = P/N   կամ (2) ՑՓԳ = N/P Կախված նրանից` ինչն է լավ` ցուցանիշի մեծացու՞մը (1),

թե՞ նրա իջեցումը, օրինակ մահաբերություն (2), որտեղ` P – նշված ժամանակահատվածի ցուցանիշն է N – նույն ցուցանիշի նորմատիվը, կամ ելքային ցուցանիշը, որն ընտրվել է որպես ստանդարտ:

Եթե ՑՓԳ >1, նշանակում է, նույնքան անգամ  կատարվել է լավա ցում, ՑՓԳ< 1`  վատացում: ՀՎՑՓԳն բոլոր  ՑՓԳների  միջին թվաբանականն  է,  ըստ  որի որոշվում  է  հաստատության  վիճակը:Այն արտացոլում է, թե ինչպես ընդհանուր առմամբ կփոխվեն վիճակագրական տվյալները տնտեսավարման և բուժման նոր մեթոդներ կիրառելիս.ՀՎՑՓԳ = (ՑՓԳ1 + ՑՓԳ2 + ՑՓԳ 3 + ……..) / n որտեղ  ՑՓԳ1.2.3  և այլն  ցուցանիշների  փոփոխման  գործակիցներն  են ընտրված տնտեսագիտական բարեփոխումների իրականացման գնահատման համար, n – ը ՑՓԳ ների քանակն է:

Այս մեթոդը ցույց է տալիս,  թե քանի անգամ է փոխվել  ցուցանիշը, կամ  նրանց միջին թվաբանականը` համեմատած ելքային ժամանակահատվածի կամ ընդունված ստանդարտի հետ:Այս ցուցանիշները  առավել  ինֆորմատիվ  են գրաֆիկական պատկերումներում:

Վերջինս  ակնհայտորեն արտացոլում է կազմակերպության գործունեության դինամիկան, տալիս է մեծ ծավալի ինֆորմացիա վիճակագրական ցուցանիշների փոփոխմանն հանգեցնող պատճառների վերլուծության համար, թույլ է տալիս համեմատել տարբեր պրոֆիլի բաժանմունքների գործունեությունը:

Սոցիոլոգիական հետազոտությունները կատարվել են համալ սարանական հիվանդանոցներում բուժում ստացած հիվանդների, ինչպես նաև  համալսարանական  կլինիկաներում  և հանրապետության  տարբեր հիվանդանոցներում աշխատող բժիշկների շրջանում: Հարցումն իրականացնելու  համար մշակվել  են հարցաթերթիկներ:  Հարցումը կատարվել  է  անանուն  հարցման մեթոդով,  որը  թույլ  է  տալիս ռեսպոնդենտին  առավել անկաշկանդ պատասխանել տրված հարցադրումներին: Բնակչության շրջանում բուժօգնության որակի և մատչելիության գնահատման նպատակով   սոցիոլոգիական հարցումը իրականացվել է ազգաբնակչության տարբեր սոցիալական խմբերում, շուրջ 1048 պացիենտների հետ:«Բնակչության առողջության և բուժօգնության կազմակերպման որակի գնահատման» հարցաթերթիկը կազմված է  28  հարցերից, որոնք իրենց բնույթով  բաժանվում  են 3 խմբի:

Առաջին խումբն իր մեջ ներառում է ընդհանուր բնույթի հարցեր, երկրորդ խումբը` առողջական վիճակի և բուժօգնության որակի գնահատման հարցեր և երրորդը` բարեփոխումների վերաբերյալ մի շարք հարցեր:

Բնակչության  բուժօգնության  կազմակերպման  որակի  գնահատման հարցում իր էական դերն ունի բժիշկների  վերաբերմունքի ուսումնասիրությունը:Մեր  կողմից  կազմակերպվել և անցկացվել է սոցիոլոգիական  հարցում Շիրակի,  Կոտայքի մարզերում և Երևան քաղաքի բուժօգնության կազմակերպման տարբեր օղակներում աշխատող 777 բժիշկների շրջանում: Բժշկաոցիոլոգիական հարցումը կազմակերպելու  համար մեր  կողմից  մշակվել  է սոցիոլոգիական  հետազոտման հարցաշար`«Բժիշկների կարծիքի ուսումնասիրությունը բնակ չության  բուժօգնության  կազմակերպման  և որակի  գնահատման  մասին», որն ընդգրկել է 21 հարց: Այս  հարցաշարում  ևս հարցերը  իրենց բնույթով բաժանված են 3 խմբի, առաջինն` ընդհանուր բնույթի հարցեր են, երկրորդ խումբը  ցուցաբերվող բուժօգնության  որակի  մասին  է և երրորդ  խումբը ներառում է հարցեր առողջապահության բարեփոխումների վերաբերյալ:

Հարցման տվյալները մուտքագրվել են Microsoft Access համակարգչային ծրագրում ստեղծված տվյալների բազայում, մշակվել

են և հաշվարկները կատարվել են Microsoft Excel համակարգչային ծրագրով:

Առաջնային օղակի արդյունավետությունը գնահատելու համար տվյալներ են  վերցվել Երևան  քաղաքի թիվ 12 պոլիկլինիկայից  և ընտանեկան բժշկության սկզբունքով աշխատող «Իգնացիա»ՓԲԸից:

Այստեղ ուսումնասիրվել են պացիենտների 850 պատահական ընտրված  ամբուլատոր  քարտեր`  517ը պոլիկլինիկական  օղակից և 333 ընտանեկան բժշկի գրասենյակից, որոնցից վերցված տվյալները փոխադրվել են  նյութի հետազոտության  համար  մշակված քարտերի`«Պոլիկլինիկայի (ընտանեկան բժշկի գրասենյակի) հիվանդի ուսումնասիրման»  և «Ամբուլատոր   հաճախումների   գրանցման» մեջ:

«Պոլիկլինիկայի (ընտանեկան բժշկի գրասենյակի) հիվանդի ուսումնա սիրման» քարտը իր մեջ ներառում է  յուրաքանչյուր   պացիենտի անկետային տվյալները` տարիք, սեռ, մասնագիտություն, կրթություն, սոցիալական կարգավիճակ, աշխատանքային առանձնահատկություններ, ռիսկի  գործոններ:Բացի  այդ  ներառվել  են նաև  հարցեր պացիենտների ունեցած հիվանդությունների, տարվա ընթացքում կատարված լաբորատոր և գործիքային հետազոտությունների, հիվանդության վաղեմության, տարած վիրահատությունների, մասնագիտացված բուժման  ուղեգրման,  դիսպանսեր  հսկողության  առկայության մասին:«Ամբուլատոր հաճախումների գրանցման» քարտը իր մեջ ներառել է հարցեր պացիենտի`  պոլիկլինիկա  կամ  ընտանեկան  բժշկի գրասենյակ կատարած այցի վերաբերյալ: Քարտում նշվել է այցելության ժամանակը, վայրը,  մասնագետը,  որին  դիմել  է պացիենտը,  այցի  նպատակը,  ինչպես նաև  այցի  ընթացքում  կատարված  լաբորատոր գործիքային  հետազոտությունների առկայությունը, ցուցումը նեղ մասնագետի, ախտորո շումը, բժշկի ընդունած որոշումը, կատարված ամբուլատոր միջամտությունները: Հետազոտության ընթացքում օգտագործվել է Statistika for Windows  վիճակագրական վերլուծության և մոդելավորման համար, Microsoft Access ծրագիրը պացիենտների տվյալների բանկ կազմելու, տվյալները խմբավորելու, դասակարգելու

համար: Ստացված արդյունքների հաշվարկները կատարվել են Microsoft Excel համա կարգչային ծրագրերի միջոցով:

ՈՒսումնասիրելու նպատակով առաջնային բուժօգնության իրա կանացման   գործում  ընտանեկան  բժշկի  դերի  մասին   բնակչության կարծիքը  մեր  կողմից  անց  է կացվել  սոցիոլոգիական  հարցում  համալսա րանական  կլինիկաներ  դիմած  շուրջ 1048  պացիենտներից, որոնք բնակվում են ՀՀ  տարբեր շրջաններում և Երևան քաղաքում:Ռեսպոնդենտների  34.7%ը (n=364) տղամարդիկ  են և 65.3%ը (n=   684) կանայք: Ըստ սոցիոլոգիական հարցման նրանց 47.5՞2.6 առողջական վիճակը գնահատել է  բավարար, 29.0՞1.4` լավ, միայն 12.1՞1.0ը`  վատ  և 11.4՞1.0ը  չի կարողացել գնահատել  այն: Ստացված տվյալների վիճակագրական վերլուծության արդյունքում պարզվել է, որ հիվանդանալիս  բժշկի դիմում  է հարցման  ենթարկվածների  46.6%ը,  իսկ 52.9%ը փնտրում է այլ լուծումներ:

Բնակչության առողջության ցուցանիշների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ վերջին տարիներին նկատելիորեն նվազել է առաջնային օղակ հաճախումների  թիվը, սակայն  դա  դեռ չի  խոսում բնակչության առողջական վիճակի իրական լավացման մասին: Պարզվում է, որ ռեսպոնդենտների ընդամենը 26.3%ն է բավարար գնահատել պոլիկլինիկաների  աշխատանքը,  32.3%ը  դժգոհ  են և 40.6%ը  չի կարողացել  գնահատել այն: Պացիենտների 38.4%ը  գտնում է, որ ամբու լատոր պոլիկլինիկական հաստատություններում բուժօգնությունը մատ չելի  չէ, բացի  այդ  25.2%ը  ընդհանուր  առմամամբ  լիարժեք  չի

համարում այդ օղակի աշխատանքը, 17.4%ի կարծիքով ցածր է այդ օղակի բժիշկների գիտելիքների մակարդակը, իսկ 12.4%ը դժգոհ է անձնակազմի վերաբերմունքից:

Անհրաժեշտության  դեպքում բժշկական օգնություն ստանալու համար  ռեսպոնդենտների  27.8%ը  դիմում  է տեղամասային թերապևտի,17.3%ը` համապատասխան նեղ մասնագետի, ընտանեկան բժշկի` 6.3%ը, ծանոթ բժշկի` 45.8%ը,  2.9%ը բժշկի չի դիմում:

Սակայն «Ընտանեկան բժշկության» գրասենյակի ներդրման մասին 46.9%ը  ունեն  դրական, 10.5%ը բացասական կարծիք,   42.2%ը դժվարացել է պատասխանել հարցադրմանը:

«Կցանկանայի՞ք  ունենալ ընտանեկան   բժիշկ» հարցին  61.1%ը տվել են դրական, 9.1%ը բացասական պատասխան և դժվարացել է պատասխանել 27.3%ը (նկար 1):

Այս անցումային ժամանակաշրջանում հանրապետության առողջա պահության համակարգում փորձ է արվում ներդնել նաև պարտադիր բժշկական  ապահովագրության  համակարգը:  43.2%ը դրական  է վերաբերվում բժշկական ապահովագրության ներդրմանը,11.0%ը մերժում է այն, 44.7%ը չի կարողանում որևէ  հստակ դիրքորոշում ունենալ լիարժեք տեղեկացվածության բացակայության պատճառով:

Բժիշկների  շրջանում  կատարված  հարցմանը  մասնակցել են  777 բժիշկներ,  որոնցից  21.1%ը  տղամարդիկ էին, 78.9%ը կանայք:Հաշվի առնելով,  որ  ներկայումս   բավականաչափ կրճատվել է  հիվանդների դիմելիությունը  բուժօգնության  առաջնային օղակներին`  մենք փորձեցինք պարզել այդ օղակների դերի գնահատումն ըստ բժիշկների:

Նկար 1. Պացիենտների կարծիքի բաշխումը «Ընտանեկան բժիշկ» ունենալու վերաբերյալ

Հարցման ենթարկվածների 92.9%ը կարևորում է այդ օղակի դերը և միայն 5.7%ը այն համարում է ոչ պարտադիր,1.4%ը`   ավելորդ:

Ռեսպոնդենտների  68.5%ը  առողջության  առաջնային  պահպանման առավել արդյունավետ օղակ  է համարում  տարածքային պոլիկլինիկան,31.5%ը`  ընտանեկան  բժշկի  գրասենյակը:Պոլիկլինիկայի աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման գործում բժիշկների 75.3%ը նեղ մասնագետների  դերը  գնահատել  է դրական,  կարծիքների  24.7%ում  նեղ մասնագետները սահմանափակում են տեղամասային թերապևտի կամ ընտանեկան բժշկի գործառույթները և բերում են լրացուցիչ ֆինանսական ծախսեր: Հարցման մասնակից բժիշկների 30.9%ը  գտնում էին,  որ բժշկական օգնության համար պացիենտները բուժհիմնարկ դիմում են հիվանդության սկզբնական փուլում, 69.1%ը` բարդացած: Նրանց 68.9%ը դիմելիության ցածր ցուցանիշը կապում       է հիվանդների անվճարունակության հետ, 24.0%ը գտնում է, որ պատճառը բնակչության ցածր հիգիենիկ կրթվածության մակադակն է և միայն 7.1%ն է գտնում, որ պատճառը ցուցաբերվող բուժօգնության որակն է:

Օբյեկտիվորեն գնահատելով իրենց կողմից ցուցաբերվող բուժօգնության որակը`  բժիշկների  61.0%ը այն  գնահատել է

բավարար,2.7%ը` վատ, այն չեն կարողացել գնահատել հարցման ենթարկվածների 8.5%ը  և միայն  26.6%ն  է այն  համարում լավ:

Բուժօգնության  ցածր որակի  պատճառը  բժիշկների  39.5%ը  համարում  է անհրաժեշտ ախտորոշիչ  սարքավորումների  և նյութերի   բացակայությունը,   31.7%ը դեղորայքի  բարձր  գները, 26.9%ի  կարծիքով`  պատճառը  բուժօգնության ծառայությունների  բարձր  գներն են: Հարցման  ենթարկված  բժիշկների ընդամենը 11.7%ն է բուժհիմնարկի հագեցվածությունը գնահատել«լավ», 43%ը`  «բավարար», իսկ  35.4%ը` «անբավարարար», 9.0%-ը չի  կարողացելգնահատել այն:

Հարցման ենթարկված բժիշկների մոտ 2/3 (75%) կարևորում է բուժման  և հետազոտությունների  ստանդարտների  դերը  բուժօգնության որակի ապահովման գործում:

Բուժօգնությունը առավել մատչելի  դարձնելու  ճանապարհներից մեկը`  69.2%  բժիշկներ համարում են պարտադիր  

բժշկական ապահովագրության համակարգի ներդրումը:

Առաջնային բուժօգնության օղակների արդյունավետությունը գնահատելու նպատակով կատարվել է հետազոտություն Երևան քաղաքի առաջնային  բուժօգնության  երկու ալտերնատիվ օղակներում` ամբուլատոր պոլիկլինիկա և ընտանեկան բժշկության գրասենյակ: Հետազոտվել են շուրջ 850 ամբուլատոր քարտեր, որից 517ը պոլիկլինիկայում և 333ը ընտանեկան բժշկության գրասենյակում:

Հետազոտված պացիենտների 58.2%ը կանայք են (n=495), 41.8%ը տղամարդիկ  (n=355): Ըստ  տարիքային խմբերի ացիենտները բաշխվել են հետևյալ կերպ` 22%ը  մինչև 30 տարեկան է, 57%ը 3059 և 21%ը 60 և բարձր տարիքի է:

Կատարված  հետազոտությունների  արդյունքներից  պարզվել  է, որ երկու օղակներում էլ թերի է պացիենտների անկետային տվյալներում նրանց կյանքի և տարած հիվանդությունների մասին տեղեկատվությունը:

Ըստ ամբուլատոր հաճախումների գրանցման առաջնային օղակ տարեկան դիմել են պացիենտների 55.1%ը, որոնց այցելությունների ընդհանուր  թիվը  կազմել  է 765: Ուսումնասիրված  ամբուլատոր  քարտերի 61%ը, պատկանում  է պոլիկլինիկական  օղակին, սակայն առաջնային օղակ դիմած պացիենտների քանակը գրեթե հավասար է 28.0%ը` պոլիկլինիկա   և   27.1%` ընտանեկան  բժշկության  գրասենյակ:

Այցելությունների միջին ցուցանիշը ավելի բարձր  է ընտանեկան բժշկության գրասենյակումª համեմատած պոլիկլինիկայի հետ և կազմում է համապատասխանաբար 1.1 և 0.8 (աղյուսակ 1):

Աղյուսակ 1.

Առողջապահության առաջնային օղակ պացիենտների կատարած այցելությունների բաշխումը

Պոլիկլինիկայի  կողմից  սպասարկվող  պացիենտների  52.7%±2.5ը այդ օղակի օգնությանը դիմել է սուր հիվանդությունների կապակցությամբ,24.4%՞2.2ը` քրոնիկ հիվանդությունների, առողջության այց  կատարել են ընդամենը 15.8%՞1.8ը, ընտանեկան բժշկության գրասենյակում այցերը կատարվել  են 53.8%՞2.6  քրոնիկ  հիվանդությունների  կապակցությամբ,17.7%՞2.0 սուր հիվանդությունների  կապակցությամբ  և 28%՞ 2.3ը կատարել են առողջության այց (նկար 2):

Նկար 2. Առողջապահության առաջնային օղակ պացիենտների դիմելիության կառուցվածքն ըստ պատճառների:

Ըստ  ստացված  տվյալների  տեղամասային  թերապևտի  և ընտա նեկան բժշկի կողմից սպասարկվել են հավասար քանակով այցեր` 365, սակայն  տեղամասային թերապևտը ավելի հաճախ է ուղեգրել մասնագետի  խորհրդատվության, 47՞2.6, քան ընտանեկան բժիշկը` 18՞2.0 (p< 0.05), (աղյուսակ 2):

Տեղամասային թերապևտի կողմից որպես կլինիկական լաբորատոր քննություններ  հիմնականում  նշանակվել  են արյան  և մեզի ընդհանուր քննությունները, որոնք կազմում  են հետազոտությունների 92%ը  և միայն 8% այլ քննություններ,  ընտանեկան  բժշկի մոտ  գրեթե  հավասարաչափ նշանակվել են արյան մեզի ընդհանուր քննություններ (համապատասխանաբար 31% և 30%) և գլյուկոզայի քանակը արյան մեջ`34%, որը պայմանավորված է մեծ թվով շաքարային դիաբետով տառապող պացիենտների թվի հետ, մնացած 5% ը այլ հետազոտություններ են:

Աղյուսակ 2. Մասնագիտացված խորհրդատվության ուղարկելու հաճախականության կախվածությունը առաջնային օղակի մոդելից

Բակտերիոլոգիական հետազոտություններից տեղամասային թերապևտի մոտ գերակշռում է խորխի բակտերիոլոգիական քննությունը` 50%, իսկ ընտանեկան բժշկի մոտ 93% բաժին է ընկնում այլ քննություններին, որտեղ գերակշիռ մաս են կազմում գինեկոլոգիական հիվանդություններին բնորոշ հետազոտությունները` հիմնականում քսուքները: Սա ևս կապված է ընդունած պացիենտների կազմի հետ, ըստ առաջնային օղակի մոդելի:

Կատարված գործիքային հետազոտություններից գրեթե կեսից ավելին բաժին է ընկնում Էլեկտրոսրտագրությանը, ապա ուլտրաձայնային և ռենտգեն հետազոտություններին: Իսկ մնացած հե տազոտությունները նշանակվել և կատարվել են շատ փոքր ծավալով կամ գրեթե չեն նշանակվել: Ստացված տվյալներից կարող ենք ասել, որ երկու օղակների ախտորոշիչ ծառայությունները բավարարար հիմքերի վրա չեն և չեն  կարողանում  ապահովել  հիվանդների  լիարժեք  հետազոտություն:

Սա պայմանավորված է առաջնային օղակի նյութատեխնիկական ռեսուրսների անբավարարության հետ:

Պատկերացնելու համար, թե ինչպիսի կազմ են ունեցել առաջնային օղակ դիմած պացիենտներն ըստ նոզոլոգիաների, մենք փորձեցինք նրանց խմբավորել ըստ հիվանդությունների միջազգային 10րդ դասակարգման հիմնական դասերի: Տեղամասային թերապևտի մոտ գերակշիռ մաս են կազմել  արյան  շրջանառության  (I00I99)27% և շնչառական  օրգանների (J00J99)-34% հիվանդություններով տառապող պացիենտները, իսկ ընտանեկան բժշկի կողմից սպասարկված պացիենտները ըստ նոզոլոգիաների ավելի բազմազան են և բաշխված են  գրեթե հավասարաչափ, սակայն այստեղ ևս գերակշիռ մաս են կազմում արյան շրջանառության (I00I99) 27% հիվանդություններով տառապող պացիենտները:

Ըստ առաջնային օղակում կատարած միջամտությունների ընտանեկան բժշկի մոտ կրկնակի անգամ ավելի է առողջության սկրինինգի ծավալը` 27.2%՞1.3, վերջինիս կողմից ավելի բազմազան միջամտություններ  են կատարվել  պացիենտներին, քան տեղամասային թերապևտի  կողմից,  որը  կապված է ընտանեկան  բժշկի գործառույթների ավելի  լայն  շրջանակի  հետ: Հետաքրքրական է այն  փաստը,  որ  երկու բժիշկների  կողմից  էլ  հիվանդներին  կատարած  նշանակումների  ծավալը գրեթե նույնն  է: Պացիենտների  73%ին  նշանակված  է  դեղորայքային բուժում, իսկ մնացած դեպքերում դեղորայքային

բուժման անհրաժեշտություն չի եղել:

Այսպիսով, ելնելով հետազոտության ստացված արդյունքներից, մենք  կարող ենք գալ հետևյալ եզրահանգման.

Ընտանեկան բժկության գրասենյակ պացիենտների դիմելիության միջին   ցուցանիշը, համեմատած տեղամասային պոլիկլինիկայի հետ,ավելի մեծ է:

Երկու օղակներում  էլ  թերի  են պացիենտների  կյանքի  անամնեզի տվյալները, որը թույլ  կտա առաջնային օղակի  բժշկին առանձնացնել ռիսկի խմբերը և իրականացնել հիվանդությունների կանխարգելիչ միջոցառումներ:

Երկու օղակներում էլ թերի  են լաբորատոր ախտորոշիչ և գործիքային  հետազոտությունների   ծավալները` կապված նյութատեխնիկական ռեսուրսների ոչ բավարար հագեցվածության հետ:

Առավել բազմազան է ընտանեկան բժշկի կողմից սպասարկվող հիվանդների նոզոլոգիաների և նրա կողմից կատարվող միջամտությունների ցանկը` համեմատած տեղամասային թերապևտի հետ, որը կապված է ընտանեկան բժշկի գործառույթների լայն շրջանակով: Նեղ մասնագետների մոտ ուղեգրվողների տեսակարար կշիռն ընտանեկան բժիշկների մոտ շատ ավելի պակաս է պոլիկլինիկայի թերապևտի համեմատությամբ:

Մասնագիտացված  օղակում  բուժօգնության  արդյունավետությունը գնահատելու նպատակով մենք վերլուծել ենք   համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների քանակական և որակական որոշ ցուցանիշները  քառամյա  կտրվածքով` 20022005 թվականների  համար,  և ստացել հետևյալ արդյունքները:

Համալսարանական  կլինիկական  հիվանդանոցները  բազմապրոֆիլ են և իրենց կազմում ունեն մասնագիտացված կլինիկաներ և հանրապետական նշանակության կենտրոններ. Առանձին  առանձին վերլուծելով ցուցանիշները` մենք յուրովի պատկերացում ունեցանք նրանց մասին: Այդ ցուցանիշների համալիր գնահատականը տալու համար մենք վերլուծության մեջ կիրառել ենք մեթոդական նոր մոտեցումներ, որոնք թույլ են  տալիս  ստացված  առանձին  ցուցանիշներից  ստանալ ստացիոնարի գործունեության  գնահատման  ինտեգրալ  ցուցանիշ: Այս ցուցանիշը  կարելի  է կիրառել  ինչպես  ամբողջ  ստացիոնարի, այնպես  էլ նրա առանձին կլինիկաների և բաժանմունքների համար: Պետք է նշել, որ այս ցուցանիշները  ստացվել են պետական հաշվետվական ձևերի տվյալները  օգտագործելով, այսինքն`  դա  նշանակում  է,  որ  արդյունքները լիարժեք և հավաստի են:

Գ.Ս. Հարությունյանի առաջարկած մեթոդը թույլ է տվել վիճակագրական  տվյալներից ստացված գործակիցների`

ցուցանիշի փոփոխման  գործակցի (ՑՓԳ)   միջոցով տեսնել  բոլոր  ցուցանիշների փոփոխությունները  ելքայինից`  2002թից  (տվյալ   դեպքում համալսարանական դառնալուց հետո): Այդ առանձին ՑՓԳի միջին թվաբանականն էլ հանդիսանում է հիմնական վիճակագրական ցուցա նիշների  փոփոխման  գործակիցը`  (ՀՎՑՓԳ),  որն  արտացոլում  է վիճակագրական տվյալների փոփոխությունը տնտեսավարման նոր մեթոդներ ներդնելուց հետո: Այն ցույց է տալիս բուժհաստատության ընդհանուր վիճակը:   Այդ   փոփոխությունների   դինամիկան   հատկապես ակնհայտորեն  արտացոլում  է ՑՓԳների  և ՀՎՑՓԳների գրաֆիկական պատկերումները: Քառամյա կտրվածքով` ուսումնասիրվել են բուժման միջին տևողության, մահճակալի շրջապտույտի, մահճակալի զբաղվածության, ստացիոնարի ծանրաբեռնվածության հնարավորության օգտագործման և  հիվանդանոցային   մահաբերության ցուցանիշների փոփոխությունները:

Նշենք, որ վերոհիշյալ  ցուցանիշների  վերլուծությունը  մեզ  պատկերացում է տալիս ինչպես բուժման որակի, այնպես  էլ կառավարման նոր մոտեցումների արդյունավետության մասին:

Համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների մահճա կալային  ֆոնդը ընդհանուր առմամբ գրեթե փոփոխության չի ենթարկվել` 2002թ.ին տարեկան միջին ցուցանիշը կազմել է 484, իսկ 2005 թ. դարձել է 487, սակյան 2005թ. 22.9% ով աճել է ստացիոնարով անցած հիվանդների թիվը` համեմատած 2002թ. հետ (աղյուսակ 3, 4):

Աղյուսակ 3. Համալսարանական կլինիկաների մահճակալների տարեկան միջին թվի դինամիկան (20022005թթ.)

Աղյուսակ 4. Համալսարանական կլինիկաներով անցած հիվանդների դինամիկան (20022005թթ.)

2005թ. հիվանդանոցներում  20.7%ով  աճել է  հիվանդների  անցկացրած մահճակալ օրերի թիվը` համեմատած 2002թ. հետ`   58996 –ից դառնալով 71223 (աղյուսակ 5):

Համալսարանական կլինիկաներում ընդհանուր առմամբ բա վականաչափ կրճատվել է բուժման միջին տևողությունը, 2005թ.` արդեն կազմելով  թիվ 1 ՀԿՀ  9.4 օր,  թիվ  2  ՀԿՀ  9.5 օր,  թիվ 3 ՀԿՀ  9.1օր, ակնաբուժական ՀԿՀ  4.8 օր: Այս ցուցանիշները   գերազանցում են հանրապետական և Երևան քաղաքի միջին ցուցանիշներին, քանի որ ըստ հանրապետական վիճակագրական տվյալների բուժման միջին տևողությունը Երևան քաղաքի հիվանդանոցներում  2005թ. կազմում է 10.9 օր, իսկ հանրապետությունում` 9.8օր (աղյուսակ 6):

Աղյուսակ 5 Ստացիոնարում անցկացրած մահճակալ օրերի դինամիկան համալսարանական կլինիկաներում

 (20022005թթ.)

Աղյուսակ 6 ՀՀ, Երևան քաղաքի և համալսարանական հիվանդանոցներով անցած հիվանդների բուժման միջին տևողության դինամիկան (20022005թթ.)

Ստացիոնարի գործունեության վերլուծության  և գնահատման հաջորդ ցուցանիշը   մահճակալի շրջապտույտն է, որը բնորոշում է ստացիոնարի ինտենսիվությունը: Չնայած առանձին կլինիկաներում նկատվում է մահճակալի շրջապտույտի նվազում, այնուամենայնիվ ընդհանուր հիվանդանոցների համար այս ցուցանիշը ևս համալսարանական  հիվանդանոցներում  ունեցել  է դրական տեղաշարժ  և 2005թ. 2002թ.ի համեմատությամբ աճել  է 1 ՀԿՀ  71.2%ով,  թիվ  2 ՀԿՀ 5.7%-ով, թիվ 3 ՀԿՀ 13.6%ով,   ակնաբուժական ՀԿՀ 13.9-%-ով (աղյուսակ 7):

Աղյուսակ 7. Համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների մահճակալի շրջապտույտի ցայտունության ցուցանիշի դինամիկան (20022005թթ.)

Ստացիոնարի գործունեության գնահատման հաջորդ կարևոր ցուցանիշը  մահճակալների  զբաղվածության  ցուցանիշն  է (աղյուսակ  8): Ըստ կատարված հետազոտության տվյալների պարզվեց, որ համալսարանական թիվ 1 ԿՀում գրեթե բոլոր տարիների ընթացքում մահճակալի  միջին տարեկան  զբաղվածության  ցուցանիշը գերազանցել է միջին հանրապետական և Երևան քաղաքի միջին ցուցանիշները, իսկ մնացած  հիվանդանոցներում  պատկերը  հակառակն  է: 2005 թվականին այդ ցուցանիշը թիվ 1 ՀԿՀում կազմել է  200.8 օր, թիվ 2 ՀԿՀ 122.5 օր, թիվ 3 ՀԿՀ128.7օր, ակնաբուժական  ՀԿՀ  66.3 օր: Հանրապետական  ցուցանիշը նույն թվականին 173 օր է, իսկ Երևան քաղաքի համար` 204 օր: Այս փաստը կարևոր հիմնախնդիր է դարձնում համալսարանական կլինիկաների մահճակալային ֆոնդի արդյունավետ օգտագործման մեթոդների և միջոցների   մշակումը` հատկապես նպատակ  ունենալով ապահովելու տնտեսական արդյունավետություն:

Աղյուսակ 8 Համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների  մահճակալի զբաղվածության ցուցանիշի դինամիկան (20022005թթ.)

Համալսարանական կլինիկաներում ստացիոնար բուժօգնության հնարավորությունները գնահատելու համար մենք փորձեցինք հաշվել նաև ստացիոնարի ծանրաբեռնվածության հնարավորության օգտագործման ցուցանիշը:

Այս ցուցանիշը հաշվելու համար ևս, որպես մահճակալների տարե կան զբաղվածության նորմա մենք վերցրել ենք 340 օրը:

Ինչպես երևում է, համալսարանական  կլինիկաներում  տարիների ընթացքում ընդհանուր առմամբ ավելացել է ստացիոնարի ծանրաբեռնվա ծության հնարավորությունների օգտագործումը, սակայն նրանք դեռևս չեն ապահովում 100%ը, չնայած հիվանդների թվաքանակի աճի, բուժման միջին տևողության կրճատման, մահճակալի շրջապտույտի մեծացման: Ստացիոնարի ծանրաբեռնվածության  հնարավորության  օգտագործումը 2005թ. թիվ  1 ՀԿՀում  կազմել  է  59.1%, թիվ  2 ՀԿՀ  36.0%, թիվ  3 ՀԿՀ 37.8%, ակնաբուժական  ՀԿՀ  – ստացիոնարի  համար` 19.5%, իսկ  ցերեկային ստացիոնարի համար` 88.5 % (աղյուսակ 9):

Աղյուսակ 9 Համալսարանական ԿՀ ծանրաբեռնվածության ցուցանիշի դինամիկան (20022005թթ.)

Ստացիոնարի գործունեության արդյունավետության գնա հատման ցուցանիշներից հաջորդը հիվանդանոցային մահաբերության վերլուծությունն է (աղյուսակ 10):

Աղյուսակ 10 Համալսարանական ԿՀ հիվանդանոցային մահաբերության ցուցանիշի դինամիկան (20022005թթ.)

Հետազոտության մեջ ընդգրկված կլինիկական հիվանդանոցների հիվանդանոցային մահաբերության համեմատական գնահատականը ցույց է տալիս, որ թիվ 1 ԿՀ ում այն սկսել է 2004թ.–ից աճել` 0.7%ից հասնելով 1.6%ի:Դա պայմանավորված  է այս  հիվանդանոցում սրտաբանության կլինիկայի բացման հետ,  որտեղ հիմնականում ընդունվում են սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ և  սրտամկանի սուր ինֆարկտով  հիվանդներ, որոնց մահաբերության %ը  բարձր է: Չնայած այս  հանգամանքին   այստեղ  ցուցանիշը  համապատասխանում  է միջին հանրապետական համանման ցուցանիշին, որը 2002թ. կազմել է 1.8%,

իսկ 2003թ., 2004թ., 2005թ.` 1.6%:

Համալսարանական   թիվ 2 ԿՀում այս ցուցանիշը գրեթե   ութ անգամ ցածր է միջին հանրապետական համանման ցուցանիշից: Պատկերն այլ է համալսարանական թիվ 3 ԿՀում: Ինչպես նշեցինք, այստեղ գործում է հանրապետական նորածնային վերակենդանացման կենտրոնը, որտեղ հանրապետության տարբեր հիվանդանոցներից տեղափոխվում են վերակենդանացման կարիք ունեցող նորածիններ և երեխաներ, որոնց մոտ ևս մահվան   ռիսկը բավականին բարձր է: Այդ է պատճառը, որ այս հիվանդանոցում բոլոր տարիներին ցուցանիշը գերազանցել է միջին հանրապետականը` կազմելով  2002թ. 5%,  2003թ.`  3.8%,  2004թ.` 4.6%  և 2005թ.` 5%:

Համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների վերը թվարկված ցուցանիշների ինտեգրալ գնահատումն ըստ ստացված գրաֆիկական պատկերումների թույլ է տալիս գալ հետևյալ եզրահանգումների.

• Համալսարանական թիվ 1 կլինիկական հիվանդանոցում 2002թ. համեմատությամբ նկատվում է բոլոր ցուցանիշների դրական տեղաշարժ, բացառությամբ մահաբերության ցուցանիշի, որը, ինչպես նշեցինք, պայմանավորված է հիվանդանոցում սրտաբանական կլինիկայի առկա յությամբ:
• Հիվանդանոցի  գործունեության  ինտեգրալ  ցուցանիշը  2003թ.ից գրեթե չի փոփոխվել:

Սա ենթադրում  է, որ  հիվանդանոցի  կառավարման  համակարգերում որոշակի նոր մոտեցումներ չեն կիրառվել (նկար 3):

Համալսարանական  թիվ  2 կլինիկական  հիվանդանոցում  ամբողջ հիվանդանոցի համար առկա է միայն ստացիոնարի  բուժման միջին տևողության   գործակցի   նվազում: Մնացած  գործակիցները թեև  փոքր չափով, բայց այնուամենայնիվ ունեն դեպի դրական տեղաշարժի միտում, որն էլ  հանգեցրել է թիվ 2 ԿՀի ընդհանուր գործունեության դրական տեղաշարժի հատկապես 2004թ. հետո: Պետք է նշել, որ այս հիվանդանոցը սկսեց իր գործունեությունը որպես համալսարանական կլինիկա հենց այս ժամանակահատվածից: Այստեղ առկա է ցուցանիշների դրական աճ (նկար 4), սակայն այս կլինիկայում ևս վիճակը առավել բարելավելու հա մար  անհրաժեշտ  է կատարել  մի  շարք  վարչական  և կազմակերպչական միջոցառումներ` կրճատելով   մահճակալների թիվը, վերակառուցելով անարդյունավետ կլինիկաները:

Նկար 3.Համալսարանական թիվ 1 ԿՀ ՑՓԳների և ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Համալսարանական թիվ 3  կլինիկական  հիվանդանոցում  բոլոր ցուցանիշների  ՑՓԳները  20022004թթ. ընթացքում առանձնապես  չեն փոփոխվել: Այս հիվանդանոցում վատացել է հիվանդանոցային մահաբերության ցուցանիշի ՑՓԳն, որը հիվանդանոցում  նորածնային վերակենդանացման  կլինիկայի առկայության  հետևանքն  է: Ցուցանիշների դրական միտում  կա   սկսած 2004թից: Հիվանդանոցի գործունեության համալիր գնահատումը ևս ունի նույն պատկերը (նկար 5):

Նկար 4. Համալսարանական թիվ 2 ԿՀ ՑՓԳների և ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Նկար 5.Համալսարանական թիվ 3 ԿՀ ՑՓԳների և ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Հետաքրքրություն է  ներկայացնում համալսարանական ակնաբուժական կլինիկական  հիվանդանոցի գործունեության   ցուցանիշների դինամիկան, քանի որ այստեղ ստացիոնարի կողքին գործում է ցերեկային ստացիոնար ծառայություն:

Ինչպես  երևում  է,  մահճակալի  զբաղվածության  և շրջապտույտի նվազման և բուժման  միջին տևողության կրճատման արդյունքում  2002 2004թթ. նկատվում է ստացիոնարի ՀՎՑՓԳի նվազում, որից հետո, սկսած 2004թ. այն աճում է` հասնելով   1.2ի, որի պատճառը ստացիոնարի գործունեության ցուցանիշների դրական տեղաշարժն է (նկար 6):

Նկար 6.Համալսարանական ակնաբուժական կլինիկայի ստացիոնարի ՑՓԳների և ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Ցերեկային ստացիոնարի համար ՀՎՑՓԳ գործակիցը ընդհանուր առմամբաճել է: Այստեղ առկա է  միայն բուժման միջին տևողության գործակցի նվազում, սակայն մյուս բոլոր ցուցանիշները բնութագրող գործակիցները ունեն դրական տեղաշարժ, ուստի ցերեկային ստացիոնարի ՀՎՑՓԳն աճել է մոտավորապես  կրկնակի (նկար 7):

Նկար 7.Համալսարանական ակնաբուժական կլինիկայի ցերեկային ստացիոնարի ՑՓԳների և ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Այսպիսով, համալսարանական ակնաբուժական հիվանդանոցում ստացիոնար  և ցերեկային  ստացիոնար  ծառայությունները լրացնում են միմյանց գործունեությունը, որի արդյունքում ունենում ենք ամբողջ հիվանդանոցի գործունեության դրական արդյունավետություն (նկար 8):

Նկար 8.Համալսարանական ակնաբուժական կլինիկայի ստացիոնարի և ցերեկային ստացիոնարի ՀՎՑՓԳի դինամիկան (20022005թթ.)

Այսպիսով, ամփոփելով բոլոր կլինիկական հիվանդանոցներում ստացիոնար բուժօգնության արդյունավետ կազմակերպումն ապահովող ցուցանիշների վերլուծությունը` կարող ենք ասել, որ բոլոր հիվանդանոցներում առաջ է եկել կառավարման բարեփոխումների անհրաժեշտություն: Հիվանդանոցներում հատկապես առանձին կլինիկաներում, դիտվել է մահճակալների     չափազանց ցածր զբաղվածություն, իսկ հիվանդանոցների ընդհանուր ծանրաբեռնվածութ յան օգտագործումը թիվ 1 ԿՀում կազմում է 59.1%, թիվ 2 ԿՀում` 36.0%, թիվ 3 ԿՀում` 37.8 %, ՀԱԿի ստացիոնարում`19.5 %, ցերեկային ստացիոնարում` 88.5%:

Ստացված արդյունքները վկայում են մահճակալային  ֆոնդի օգտագործման  առկա  ռեզերվների  մասին:Ուստի մահճակալային ֆոնդի լիարժեք  օգտագործման  համար  անհրաժեշտ  է նոր  մոտեցումներ  մշակել բուժման միջին տևողության կրճատման առումով, ստացիոնար բուժօգնություն կազմակերպել միայն ծանր հիվանդների համար, իսկ մնացած դեպքերում վերապրոֆիլավորել  առկա  մահճակալային  ֆոդի  մի մասը և օգտվել ցերեկային ստացիոնար ուղղվածության մահճակալներից:

Անհրաժեշտ է միավորել հիվանդանոցներում գործող նույնանուն կլինիկաները`  դրանց  տարածքներում  տեղակայելով  նոր ծառայություններ:

Ելնելով  հետազոտությունից ստացված արդյունքներից և վերը թվարկված միջոցառումների անհրաժեշտությունից` մենք   առաջարկում ենք մահճակալային  ֆոնդի հաշվարկման  հետևյալ բանաձևը,  որը կօգնի ստացիոնարում ունենալ մահճակալների անհրաժեշտ  օպտիմալ քանակ.

N  մահճակալների  անհրաժեշտ  թիվը,  n1  տարվա  ընթացքում ստացիոնարով  անցած  հանդների  թիվը, t բուժման միջին տևողությունը, T մահճակալների տարեկան միջին նորմատիվային զբաղվածությունը, K հետազոտության տևողությունը:

Բացի վերը  թվարկվածը անհրաժեշտ է  յուրաքանչյուր տարածքում ունենալ միասնական լաբորատոր և ախտորոշիչ ստորաբաժանում, որը կսպասարկի այդտեղ տեղակայված բոլոր հիվան դանոցներին:Ինչպես նաև հարկավոր է ունենալ միավորված վիրահատարաններ` անեսթեզիոլոգիական և վերակենդանացման ծառայությամբ: Մինչ հիվանդին ստացիոնար բուժօգնություն ցու ցաբերելը, այն նախորդել ամբուլատոր  բուժօգնության փուլով` այնտեղ ընդգրկելով բոլոր լաբորատոր ախտորոշիչ և գործիքային հետազոտությունները: Այս գործընթացը  կարելի  է կազմակերպել  հիվան դանոցներին կից ունենալով ամբուլատոր ծառայություններ` հիմնականում որպես ընտանեկան  բժշկության  կլինիկա: Այս կլինիկայի առկայությունը թույլ կտա նաև հիվանդների վերականգնողական բուժումը կազմակերպել հենց այդ կլինիկայում` անհրաժեշտության դեպքում օգտվելով նաև ստացիոնարի ինչպես նյութատեխնիկական, այնպես էլ կադրային ներուժից:

Նոր շուկայական տնտեսական հարաբերությունների պայման ներում բուժօգնության այս բոլոր տեսակների համալիր գործունեությունը միայն կարող է ապահովել  համալսարանական  հիվանդանոցների գործունեության և ապագա բժիշկների         պատրաստման արդյունավետություն:

Եզրակացություններ

1. Ըստ  բնակչության շրջանում  կատարած  սոցիոլոգիական  հարց ման տվյալների պացիենտների 1/3–ի կարծիքով ամբուլատոր պոլիկլինիկական ծառայությունները մատչելի չեն: Հարցվածների ընդամենը 26.3%ն է բավարար գնահատել պոլիկլինիկաների աշխատանքը, իսկ ռեսպոնդենտներից 61.1%ը կցանկանար բուժում ստանալ ընտանեկան բժշկի կողմից:
2. Ըստ հարցմանը  մասնակցած  61.0%  բժիշկների  կարծիքի ցուցաբերվող բուժօգնության որակը բավարար է, որի պատճառը 1/3ի կարծիքով անհրաժեշտ ախտորոշիչ սարքավորումների և նյութերի բացակայությունն   է:  Նրանց  68.5%ը  առողջության   առաջնային պահպանման առավել արդյունավետ օղակ է համարել տարածքային պոլիկլինիկան, իսկ 69.2%ը գտել է, որ բուժօգնությունը առավել մատչելի դարձնելու  ճանապարհներից մեկը պարտադիր բժշկական ապահովագրության համակարգի ներդրումն է:
3. Առաջնային  օղակի երկու մոդելների համեմատական վերլուծութ յունը  հիմնավորեց, որ երկու օղակներում էլ առկա են թերացումներ և բացթողումներ բժշկական փաստաթղթերի լրացման հարցում: Առաջնային օղակ դիմել է  պացիենտների   ընդամենը   55.1%ը: Այցելությունների տարեկան  միջին  ցուցանիշը  ավելի  բարձր  է  ընտանեկան  բժշկության գրասենյակում` համեմատած պոլիկլինիկական օղակի հետ:
4. Երկու օղակներում էլ  թերի  են  լաբորատոր ախտորոշիչ և գործիքային հետազոտությունների ծավալները, որը կապված է այդ օղակների նյութատեխնիկական հագեցվածության հետ: Ընտանեկան բժիշկների կողմից բուժվող պացիենտների նոզոլոգիաների   քանակն առավել բազմազան է` համեմատած տեղամասային թերապևտների հետ:
5. Ընտանեկան  բժշկի մոտ  կրկնակի  ավելի  է  առողջության  սկրինինգ հետազոտությունների  ծավալները` համեմատած   տեղամասային թերապևտի հետ (p<0.05): Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ  ընտանեկան  բժիշկը   տեղամասային   թերապևտի   համեմատությամբ ավելի  քիչ է ուղեգրում  նեղ  մասնագետների  խորհրդատվության (p<0.05): Սուր հիվանդությունների կապակցությամբ պոլիկլինիկա դիմել են 52.7՞2.5 (p<0.05), ընտանեկան բժշկի` 17.7՞2.0 (p<0.05) պացիենտներ:  Քրոնիկ հիվանդության  կապակցությամբ համապատասխանաբար` 24.4՞2.2 և 53.8՞2.6 (p<0.05) պացիենտներ:
6. Համալսարանական  կլինիկաների գործունեության վերլուծության քանակական ցուցանիշները 20022005թթ ընթացքում  ունեցել են դրական միտումներ,սակայն հիմնական վիճակագրական ցուցանիշների փոփոխման գործակիցը  (ՀՎՑՓԳ` ինտեգրալ ցուցանիշ)  ունեցել  է աճի փոքր ինտերվալ (11.3), որը հիմնավորում է կլինիկաներում կառավարման նոր մոտեցումների ներդրման անհրաժեշտությունը:
7. Համալսարանական  հիվանդանոցների  մահճակալային ֆոնդի ծանրա բեռնվածության  հնարավորության  օգտագործման ցուցանիշները  վերջին տարիներին  ունեցել  են  աճի  միտում`  կազմելով  36.0%  59.1%, սակայն ակնհայտ է, որ դեռևս լիարժեք չեն օգտագործվում մահճակալային ֆոնդի հնարավորությունները:
8. Համալսարանական  թիվ  1 և 3 ԿՀներում,  ակնաբուժական  ԿՀի ստացիոնարում  բուժման   միջին   տևողության   ցուցանիշի   փոփոխման գործակիցը (ՑՓԳ) 2002թ. համեմատությամբ ունեցել է դրական միտումներ` կազմելով 1.1 և 2.9, իսկ թիվ 2 ԿՀում նվազել էª կազմելով 0.9: Սակայն համալսարանական կլինիկական հիվանդանոցների տարբեր կլինիկաներում   բուժման միջին տևողությունը կազմել է 4.89.5 օր, որը  չի զիջում հանրապետական  և Երևան  քաղաքի ցուցանիշներին: Կան առանձին կլինիկաներ, որտեղ այդ ցուցանիշը կազմել է 13.314.7օր:

Գործնական առաջարկություններ

Համալսարանական կլինիկաների բժշկակասոցիալական և տնտեսագիտական արդյունավետությունը բարձրացնելու

նպատակով անհրաժեշտ է.

1. Միավորել առկա նույնանուն կլինիկաները` կրճատելով  մահճա կալային ֆոնդի ռեզերվները, ընդգրկել նոր ծառայություններ, մշակել և ներդնել կառավարման նոր մոտեցումներ բուժման միջին  տևողությունը կրճատելու ուղղությամբ:
2. Ստացիոնար բուժօգնության կազմակերպման արդյունավե տությունը  բարձրացնելու  համար  անհրաժեշտ է ներդնել ստացիոնարին փոխարինող բուժօգնության նոր ձևեր` (ցերեկային ստացիոնար, մինչհոսպիտալային ամբուլատոր ընդունելություն):
3. Հիվանդների ստացիոնար բուժօգնության կազմակերպման անընդհատություն ապահովելու համար համալսարանական կլինիկաների մոդելում ներդնել ամբուլատոր ծառայություն` որպես ընտանեկան բժշկության  կլինիկա`  օգտվելով  բազմապրոֆիլ   հիվանդանոցի նեղ մասնագետների խորհրդատվությունից, լաբորատոր և  գործիքային ախտորոշիչ ծառայություններից:
4. Ընտանեկան  բժշկության  կլինիկայում մշակել և  ներդնել պացիենտների ամբուլատոր քարտերի նոր, ավելի լայն տեղեկատվություն ապահովող ձևեր, հիմնականում համակարգչային տարբերակով, որը հնարավորություն  կտա ունենալ յուրաքանչյուր  պացիենտի  վերաբերյալ տվյալների  բանկ`  ապահովելով  բուժօգնության  անընդհատությաուն և առողջության մոնիտորինգ:
5. Մշակել  համապատասխան կրթական  ծրագրեր`  հիվանդների խնամքի և բուժօգնության իրականացման մյուս  բոլոր գործընթացներում լայնորեն օգտագործելով համալսարանի կլինիկական օրդինատորների ներուժը, որը  կապահովի  նրանց գործնական  հմտությունների  և կլինիկական ունակությունների բարձր մակարդակ:

Հղումներ

1. Мардиян  М.А., Шакарян  А.А., Нариманян  М.З.,  Даниелян  Л.М. Аспекты организации   консультативного и лечебнодиагностического центра семейной медицины клиник    медицинского университета. // Сборник научных трудов сотрудников университетских клиник посв. 75л. ЕрГМУ, Ереван, 2005с.7173
2. Мардиян М.А., Даниелян Л.М. Методические аспекты анализа финансовой деятельности университетской клиники в современных условиях.//Сборник  научных  трудов  и  сообщений.  Медицинская география Армении, Ереван 2005, с. 7072
3. Мардиян М.А., Даниелян Л.М. Проблемы оценки эффективности и организации профилактической помощи подростковому населению РА.// Медицинский вестник Эребуни. 2005, № 3(23), с.4953
4. Мардиян   М.А.,   Даниелян   Л.М.   Оснавные   направления совершенствования лечебно – консультационной помощи подростков в клиниках медицинского университета. // Проблемы городского здравоохранения., 2005, Выпуск 10, с 406 411
5. Danielyan L.M., Mardiyan M.A., Kocharyan S.P. The problems of day hospital restorative cure organization and the evaluation of medical rehabilitation effectiveness in multidisciplinary hospital. // Актуальные проблемы медикосоциальной экспертизы и реабилитации инвалидов. XII республиканский научнопрактический семинар с международным участием ,Ташкент 2005, 5253
6. Mardiyan  M.A.,  Petrosyan  H.H.,  Kocharyan  S.P.,   Danielyan  L.M., Sukiasyan R.R. The estimation of healthcare primary link of quality – medical help, according to the sociological inquest data. // The first international conference ,, New Perspectives of Georgian Health Care”, Tbilisi, 2005, 2932
7. Mardiyan M.A., Narimanyan M.Z., Petrosyan H.H., Danielyan L.M. The peculiarities of family medicine clinic’s activity in conditions of university clinics.// International scientific conference proceedings. Dedicated to the 75th Anniversary of YSMU after M.Heratsi, Yerevan, 2005, 231232
8. Լ.Մ.Դանիելյան, Ստացիոնար բուժօգնության կազմակերպման հիմնախնդիրները   համալսարանական   կլինիկաների   պայմաններում: // ԵՊԲՀ   Համալսարանական կլինիկաների  աշխատակիցների գիտական աշխատությունների ժողովածու նվիրված ԵՊԲՀ 75ամյակին, 2005 էջ 43 46
9. Даниелян Л.М. Мнение молодежи о роли семейного врача в формировании здарового образа жизни. // Профессиональное гигиеническое обучение. Формирование здарового образа жизни детей, подростков и молодежи. Материалы Всероссийской научно–практической конференции с международным участием. Москва 2006 с. 47
10. Саканян Г.Г., Даниелян Л.М. Качество и пути совершенствования организации  лечебно  профилактической  помощи  детям  раннего возраста.// Сборник материалов V национального научномедицинского конгресса ,,Здоровье человека,, (смеждународным участием), Ереван 2006 с.7679
11. Danielyan L.M., Mardiyan M.A., Shakaryan A.A., Narimanyan M.Z. Analysis of public health care quality according to data of sociological survey among physicians.// Medical Science of Armenia, Yerevan, 2006 XLVI № 2,102104

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ