Տեղեկատվություն հանրապետությունում տուլարեմիայի համաճարակային իրավիճակի /2006-2007անցած 5 ամսվա/ և տուլարեմիայի դեմ իրականացված կանխարգելիչ միջոցառումների վերաբերյալ

Տուլարեմիան  հատուկ վտանգավոր, սուր վարակիչ, կենդանիներից մարդուն փոխանցվող բնական օջախային հիվանդություն է:

Հայաստանի Հանրապետության մոտավորապես 90%-ը համարվում է տուլարեմիայի տեսակետից անապահով: Տուլարեմիայի բնական օջախայնությունը հաստատված է հանրապետության գրեթե բոլոր մարզերի տարածքներում, որտեղ ամեն տարի  արձանագրվում են տուլարեմիայի տեղային կամ տարածված էպիզոոտիաներ, որոնք ուղեկցվում են  բնակչության շրջանում տուլարեմիայի  եզակի   դեպքերի, ժամանակ առ ժամանակ` բռնկումների արձանագրմամբ:

Տուլարեմիան  ընթանում  է մի  շարք  կլինիկական ձևերով,  որոնցից Հայաստանի  Հանրապետությունում   հիմնականում   արձանագրվում է անգինոզ բուբոնային ձևը: Տուլարեմիայի վարակի աղբյուրը վայրի կաթնասուններն են (80տեսակի),հիմնականում`  կրծողները: Բնության մեջ տուլարեմիայի վարակի կրողներ են հանդիսանում ջրային առնետները,  դաշտամկները, անտառային և տնային մկները, սև գորշ առնետները և այլն: Որպես վարակի աղբյուր մարդու համար վտանգավոր են տնային մկները, որոնք բնական պայմաններում վարակվում են վայրի կրծողներից:

Ընտանի կենդանիներից տուլարեմիայով հիվանդանում են ոչխարները,   այծերը,  ձիերը,   խոզերը, կատուները և  այլն:  

Մարդկանց վարակը փոխանցվում է կղանքաբերանայաին  մեխանիզմով` տուլարեմիայի  հարուցիչներով  ախտոտված ջրի, սննդամթերքի, ինչպես նաև տարափոխիկ  մեխանիզմով`   տզերի   միջոցով, որոնք ապրում են կենդանիների վրա:

Մարդը 100% ընկալ է հիվանդության նկատմամբ: Հիվանդ մարդը մարդու համար վարակիչ չէ:

Նկար 1. Տուլարեմիա հիվանդության դեպքերի շարժընթացը 1997-2007թթ ընթացքում

2003թ դեպքերի աճը  պայմանավորված է Կոտայքի մարզի Չարենցավանի տարածաշրջանի Ֆանտան գյուղում բնակչության շրջանում արձանագրված  տուլարեմիայի  տեղային  բռնկմամբ,  որի պատճառը խմելու ջրի ցանցի կրծողների դիանկերով ախտոտումը և ջրամատատակարաման ցանցի մաշվածությունն էր:

Դեռևս 2003թ. կրծողների բարձր  խտության  ֆոնի վրա նկատվել է տուլարեմիայի էպիզոոտիայի ակտիվացում, իսկ 2003-2006թթ. ընթացքում տարածված էպիզոոտիաներ են արձանագրվել Կոտայքի մարզի Հրազդանի, Կոտայքի   տարածաշրջաններում, Գեղարքունիքի մարզի Սևանի, Մարտունու տարածաշրջաններում, Վայոց Ձորի մարզի Վայքի տարածաշրջանում,  Սյունիքի մարզի Սիսիանի և Կապանի տարածաշրջաններում և  Արագածոտնի մարզի Արագածի տարածաշրջանում`  մասամբ     ընդգրկելով նշված  բնակավայրերի հարակից տարածքները և անջատվել է տուլարեմիայի  հարուցչի 173 կուլտուրա:

Տուլարեմիայի  էպիզոոտիաներն  ուղեկցվել են բնակչության շրջանում հիվանդության արձանագրմամբ:

Նկար 2. Հայաստանի Հանրապետությունում կրծողների շրջանում արձանագրված էպիզոոտիաներ

Իրականացվել են շճաբանական  հետազոտություններ նաև այլ օբյեկտների նկատմամբ`2007 հունվար-մայիս ամիսների ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում դիտվել է տուլարեմիայի աշխուժացում, որը պայմանավորված է կրծողների շրջանում արձանագրված էպիզոոտիայով:

Հանրապետությունում հունվար-մայիս ամիսների ընթացքում արձանագրվել է տուլարեմիայի 36 դեպք (100000 բնակչի հաշվարկով ցուցանիշը` 1,1), 2006թ 1 դեպքի դիմաց (100000 բնակչի հաշվարկով ցուցանիշը` 0,0):

Հիվանդացության աճը պայմանավորված է Գեղարքունիքի մարզի Ծովագյուղ գյուղում արձանագրված տուլարեմիայի տեղային (լոկալ) բռնկման հետ, որի ժամանակ արձանագրվել է 17 դեպք (0-14տ` 5 դեպք): Միաժամանակ 1 դեպք արձանագրվել է հարևան Սեմյոնովկա գյուղում:

Ծովագյուղը  տարածված է Սևանի ափին,  ունի 4018 բնակիչ  (1993`տղամարդ, 2025ª կին) և շուրջ 900 տնտեսություն:

Շճաբանական եղանակով հետազոտվել է 35 հիվանդի արյան նմուշ, որոնցից  18-ի մոտ  (1-ը  Սեմյոնովկայից)  արդյունքները  եղել  են  դրական /ախտորոշիչ տիտրեր/`Հիվանդների համաճարակաբանական հետազոտությունը կազմակերպվել և  իրականացվել   է  ՊՀՀ   տեսչության   Գեղարքունիքի մարզային  կենտրոնի  (Սևանի  տարածաշրջան) մասնագետների  կողմից, լրացվել են համաճարակաբանական հետազոտության քարտեր, ուր մանրամասն  նշվել են  բոլոր տեղեկությունները  հիվանդի   մասին, կրծողների հետ նրա շփման հնարավոր ուղիները: Բնակավայրում կրծողների առկայության փաստերը, սննդամթերքի պահման, պահեստավորման պայմանները և այլն:

Այսպիսով` համաճարակի զարգացման հետահայաց վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ վերջինս ունի հետևյալ պատկերը.

Նկար 3.  Ծովագյուղի տեղակայումը

Վերջինս  ցույց է տալիս, որ հիվանդները չեն վարակվել ընդհանուր աղբյուրից, քանի  որ ըստ գաղտնի շրջանի դեպքերը բավականին ցրված են: Որոշակի ժամանակահատվածում  դեպքերի մեծաթիվ արձանագրում չի դիտվել, ինչը ժխտում է ջրային բռնկման հավանականությունը:

Նկար 4.  Ըստ տարիքային խմբերի դեպքերի բաշխվածությունը

Նկար 5. Ըստ տարիքային խմբերի դեպքերի մասնաբաժինը

Նկար 6. Ըստ սեռի դեպքերի բաշխվածությունը

Նշված պատկերը ցույց  է  տալիս, որ  հիվանդացել են առավել կանայք` 64,7 %:

Պետք է նշել, որ հիվանդությունն ընթացել է թեթև, դիտվե  է անգինոզ  բուբոնային  ձևը, հիվանդներն ունեցել  են լավացման դրական շարժընթաց:

Ձյան հաստ ծածկույթի  պատճառով անհնար է եղել  հետազոտել գյուղին  հարակից և ավելի բարձրադիր տարածքները կրծողների մեջ տուլարեմիայի էպիզոոտիան հայտնաբերելու նպատակով: Ուստի հետազոտությունը կատարվել է  միայն Ծովագյուղում: Հետազոտվել են գյուղի տներն ու բակային կառույցները` սինանթրոպ  կրծողների տեսակային կազմը, խտությունը  որոշելու  և նրանց  վարակվածությունը հայտնաբերելու համար: Այդ նպատակով հետազոտվել է 78 տնտեսություն 13900 ք /մ  մակերեսով, հայթայթվել և մանրէաբանական հետազոտության են ենթարկվել  53  տարբեր տեսակի կրծողներ: Տուլարեմիայի օջախում

բռնկման բնույթը պարզելու  նպատակով  առաջին   հերթին ջրամատակարարման ցանցի տարբեր կետերից իրականացվել են խմելու ջրի ցանցի  հետազոտություններ:  Հետազոտվել են նաև խոտի նմուշներ` հիվանդների  բակում   գտնվող խոտի դեզերից: Կրծողների,  ջրի և խոտի նմուշների մանրէաբանական հետազոտությունները տվել են բացասական արդյունք:

Տուլարեմիայի  եզակի    դեպքեր  են  արձանագրվել   Տավուշի`  6, Շիրակի` 1, Լոռու` 4 , Սյունիքի` 5 մարզերում:

Հանրապետությունում հիվանդության հետագա տարածման կանխարգելման նպատակով ՀՀ  առողջապահության  նախարարության

կողմից  կազմակերպվել և մինչ  օրս  իրականացվում են կանխարգելիչ և հակահամաճարակային միջոցառումներ, մասնավորապես`

1. Քանի որ  տուլարեմիայի  կանխարգելման  ամենաարդյունավետ միջոցառումը բնակչության կանխարգելիչ   պատվաստումներն են այդ իսկ պատճառով ձեռք է բերվել շուրջ 60 000 և ավելի  դեղաչափ տուլարեմիայի դեմ պատվաստանյութ իրականացվել են զանգվածային   կանխարգելիչ  պատվաստումներ:Կանխարգելիչ պատվաստումներն   իրականացվել և  իրականացվում են այն բնակավայրերում ուր կրծողների շրջանում արձանագրվել է էպիզոոտիա, ինչպես նաև ուր բնակչության շրջանում արձանագրվել են հիվանդության դեպքեր:
   





Նկար 7.  Տուլարեմիայի պատվաստումերն ըստ մարզերի

2. Ուժեղացվել է հսկողությունը ջրամատակարարման ցանցի (խմելու  ջրի) նկատմամբ /կատարվել է խմելու  ջրի գերքլորացում,ապահովվել են լրացուցիչ մանրէաբանական և քիմիական հետազոտություններ,գրություններ ենգրվել շահագռգիռ կառույցներին/:
3. Այն վայրերում ուր բնակչության շրջանում արձանագրվե են դեպքեր  իրականացվել   են  բակային   համայցեր`    հիվանդների վաղաժամ հայտնաբերման նպատակով:
4. Կրծողների դեմ,  բոլոր օջախներում իրականացվել են լայնածավալ կրծողազերծման աշխատանքներ:
5. Հետազոտվել են վարակի փոխանցման  բոլոր հնարավոր մեխանիզմները  և գործոնները, դրանց ուղղությամբ  իրականացվել են անհրաժեշտ միջոցառումներ:
6. Բնակչության շրջանում իրականացվել են բժշկահիգիենիկ գիտելիքների տարածում և քարոզչություն:
7. Իրականացվել են  էպիզոոտոլոգիական հետազոտություններ` կրծողների շրջանում  էպիզոոտիաների հայտնաբերման նպատակով:
8. Մեթոդագործնական օգնության և խորհրդատվական նպատակով Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունից հրավիրվել է համապատասխան փորձագետ (Էրիկ Բյոք, ԱՀԿ): Վերջիններիս առաջարկությունները հաշվի կառնվեն հակահամաճարակային և կանխարգելիչ հետագա միջոցառումների մշակման համար:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ