ԵՊԲՀ.Դեղերի գերսպառումը՝ մարդկանց առողջության սպառնալիք

Ըստ միջազգային «The Economist» հայտնի պարբերականում վերջերս հրապարակված հոդվածի՝ բազմաթիվ մարդիկ չափից շատ դեղ են օգտագործում:

Այսպես, Անգլիայում մարդկանց 15%-ն ամեն օր ընդունում է 5 և ավելի նշանակված դեղեր, գրեթե նույնն անում են 40-79 տարեկան ամերկացիների և կանադացիների 20%-ը: Քանի որ տարեցները հիվանդությունների հանդեպ ավելի խոցելի խումբ են համարվում, նրանց ընդունած դեղորայքի քանակը ժամանակի ընթացքում ավելանում է: 65 և բարձր տարիքի ամերիկացիների 2/3-ը օրական նվազագույնը 5 դեղ է ընդունում: Կանադայում 65 տարեկանից բարձր տարիք ունեցողնեի ¼-ը օրական 10 և ավելի դեղահաբ են ընդունում: Համաձայն գիտնականների՝ այդ նշանակումներից ոչ բոլորն են ճիշտ և օգտակար: Ըստ վիճակագրության՝ տարեց կանադացիները օգտագործում են նվազագույնը 1 դեղահաբ, որը տեղին չէ նշանակված:

Անգլիայում 2021թ.-ին դեղատոմսերի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ընտանեկան բժիշկների, թերապևետների և դեղագործների կողմից նշանակված դեղերի 10%-ը չպետք է դուրս գրվեին:  

«Պոլիֆարմատիան», ինչպես այն անվանում են բժիշկները, առողջությանը մեծ վնաս է պատճառում: Լիվերպուլյան հիվանդանոցում կատարված վերջին հետազոտությունը բացահայտել է, որ հոսպիտալացման 5 դեպքերից 1-ի համար պատճառ է հանդիսացել դեղորայքի ընդունման հետևանքով առաջացած ռեակցիան: Լոունի համալսարանի մասնագետների հաշվարկների համաձայն՝ 2020-2030թթ.-ի ժամանակահատվածում դեղորայքի գերչարաշահումը Ամերիկայում կարող է 150.000 վաղաժամ մահվան և 4.5 միլիոն հոսպիտալացման դեպքերի պատճառ դառնալ:  

Ընդհանուր առմամբ, մարդկանց դեղամիջոցներից հեռու պահելը խորթ է ժամանակակից առողջապահական համակարգերի համար, որոնք հիմնականում միտված են հիվանդներին դրանցով ապրել սովորեցնելու համար: Սակայն այս երևույթը սկսել է փոփոխվել: Բժիշկները, դեղագործներն ու բուժքույրերը ստեղծում են «դեղատոմսերի ապանշանակումների» վերաբերյալ տեղեկատվական ցանցեր, որպեսզի բնակչությանը իրազեկեն խնդրի և դրա կարևորության մասին: Անգլիայի Առողջապահության ազգային ծառայությունը  2012 թվականին մշակել է դեղատոմսերի գերնշանակումների նվազեցման ազգային ծրագիր:

Չափազանց շատ դեղահաբերի ընդունումը տարբեր ձևով է վնասում պացիենտներին:

 Դրանցից մեկը մարդկանց հոգեբանական կախվածությունն է: Ըստ Կալիֆորնիայի համալսարանի պրոֆեսոր Մայքլ Սթայնմանի. «Մարդիկ կարծում են, որ իրենց ողջ կյանքը պտտվում է իրենց դեղերի շուրջ»:  Որքան շատ դեղորայք են մարդիկ օգտագործում, այդքան ավելի է մեծանում դրանցից մեկի՝ անտեղի ընդունելու հավանականությունը:

Հաջորդը դեղերի օգտագործման հետևանքով առաջացող կողմնակի ազդեցությունները այլ հիվանդությունների հետ շփոթելու հավանականությունն է: Մասնավորապես՝  հակաքոլիներգիկներ պարունակող դեղամիջոցների նշանակումը կարող է հանգեցնել օրգանիզմում ացետիլխոլինի այնքան ուժգին ճնշման, որ պացիենտների մոտ կարող է առաջանալ շփոթվածության զգացում և նույնիսկ ուղեղի մթագնում: Հաճախ նման ազդեցությունները սխալմամբ վերագրում են մեծ տարիքին կամ հիվանդությանը:

Խնդրահարույց դեղորայքից ձերբազատվելով՝ հնարավոր կլինի խուսափել «դեմենցիա (թուլամտություն)» հիվանդության բազմաթիվ սխալ ախտորոշումներից:  

Մի քանի լայն կիրառվող դեղամիջոցներ արգելափակում են սերոտոնինի՝ մեկ այլ նեյրոհաղորդչի վերաներծծումը: Դրանցից շատերի ընդունումը կարող է առաջացնել դող, անքնություն և ձեռքերի և ոտքերի ջղաձիգ շարժումներ:Նման ախտանիշները հիմնականում վերագրում են «Պարկինսոնի» հիվանդությանը, ուստի անհարժեշտ է լինում այդ հիվանդության դեմ նույնպես դեղեր նշանակել, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են հանգեցնել արյան ճնշման իջեցմանը և նույնիսկ զառանցանքի, ինչն էլ նոր դեղամիջոցների նշանակում է ենթադրում:

Մեկ այլ խնդիր է օգտագործվող դեղերի փոխազդեցությունը միմյանց հետ, որը նույնպես բացասաբար է անդրադառնում մարդկանց առողջության վրա:

Դեղորայքի գերբեռնվածությունը պահպանվում է մի քանի պատճառներով, որոնցից մեկը, հատկապես Ամերիկայում, գովազդն է, որը գերագնահատում է դեղերի օգուտները և առավելությունները:

Միասնական անձնական բժշկական գրառումների բացակայությունը մեկ ուրիշ խնդիր է: Սրտաբանը կարող է դեղեր նշանակել պացիենտին՝ առանց իմանալու, թե կոնկրետ ինչ դեղամիջոց է արդեն իսկ նշանակվել այլ մասնագետի կողմից:

Տարածված խնդիր է նաև, երբ պացիենտներին չեն զգուշացնում կամ մոռանում են զգուշացնել,  թե երբ է հարկավոր դադարել խմել դեղերը: Հաճախ դեղատոմսերը վերանայում են այլ բժիշկներ, ովքեր տեղեկացված չեն և մեխանիկորեն երկարացնում են դեղորայքի ընդունման ժամկետը: Շատ բժիշկներ ենթադրում են, որ ամեն դեպքում հիվանդներն առանձնապես շահագրգռված չեն դեղերը դադարեցնելու հարցում։ Սակայն դա բավականին թյուր կարծիք է, քանի որ բազմաթիվ երկրներում կատարված հետազոտության արդյունքները ցույց են տվել, որ 10 պացիենտից 8-ը ցանկություն ունեն դադարել խմել դեղերը, եթե նրանց բժիշկները այդպիսի խորհուրդ տան:

Սակայն առողջապահության համակարգերը չեն նպաստում դրան, օրինակ՝ դեղատոմսերի վերանայման ուսումնասիրությունների համար բավարար միջոցներ չեն հատկացնում, քանի որ կլինիկական փորձարկումների գլխավոր հովանավոր դեղագործական ընկերություններն ակնհայտորեն հետաքրքրված չեն դրանով:

Այնուհանդերձ, ապացույցներ են հավաքվում այն մասին, թե ինչպես վարվել հետագայում: Օրինակ՝ Կանադայում տեղեկատվական բրոշուրներ են բաժանվում պացիենտներին՝ օգնելու ինքնուրույն ձերբազատվել բազմաթիվ առօրյա, սովորական դեղորայքից, առաջարկում են դեղամիջոցներին այլընտրանքային տարբերակներ, օրինակ անքնության համար դեղահաբերի փոխարեն կոգնիտիվ վարքային թերապիայի կուրս: Վերջին տարիներին մշակվել են նաև որոշ դեղերի նշանակման համար հատուկ ուղեցույցներ:

Կարելի է ասել, որ բժշկական շարժում է սկսվել, որի հնարավոր ազդեցությունը կարող է բավականին զգալի լինել:

Միևնույն ժամանակ, հիշեցնում ենք, որ ինքնաբուժումը վտանգավոր է և պետք է հետևել Ձեզ բուժող բժշկի խորհուրդներին:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ