Առաջին օգնությունը կոտրվածքների ժամանակ. Ալեքսանդր Արզումանյան. izmirlianmedicalcenter.com

Կոտրվածքը ոսկրի ամբողջության խախտումն է: Ելնելով քաղաքակրթության ընթացքից, կոտրվածքների առաջացման մեխանիզմները փոխվել են: Հիմա մենք գործ ունենք ավելի մեծ էնեգիայով հարուստ վնասվածք առաջացնող մեխանիզմների հետ, քան եղել է 20-30 տարի առաջ: Ավտոճանապարհային պատահարների ժամանակ, ավելի մեծ արագություն ունեցող մեքենաները, բնականաբար ավելի լուրջ վնասվածքների պատճառ են դառնում:

Կոտրվածքների տեսակները

Կոտրվածքները լինում են ախտաբանական, վնասվածքային:

Ախտաբանական կոտրվածքը՝ ոսկրի ախտահարման հետևանքով առաջացած կոտրվածք է, օրինակ` ոսկրերի ինֆեկցիոն ախտահարման (օստեոմիելիտ և այլն), օստեոպորոզի, ուռուցքային հիվանդությունների արդյունքում:

Տրավմատիկ վնասվածքները առաջանում են արտաքին ազդակի հետևանքով և բաժանվում են երկու խմբի` կենցաղային և ոչ կենցաղային: Նրանք միմյանցից խիստ տարբերվում են էներգետիկության մակարդակով: Դրանց բուժման ընթացակարգին և վերականգնողական շրջաններին վերաբերող որոշումները և հերթականությունները տարբեր են:

Տարվա ո՞ր եղանակներին, ի՞նչ իրավիճակներում են դրանք ավելի հաճախ պատահում:

Կոտրվածքները գրեթե հավասարապես լինում են և՛ ձմռանը, և՛ այլ եղանակներին: Կա, այսպես կոչված, հանգստյան սեզոն և ձմեռային սեզոն, պարզապես դրանց պատճառները և ստացած կոտրվածքների բնույթն են տարբեր: Կոտրվածքներն առավել հաճախ հանդիպում են մեծահասակների մոտ: Ձմռանը, սառույցի առկայությունից զատ, կոտրվածքների հակված են հատկապես օստեոպորոզով տառապող հիվանդները:

Ո՞ր դեպքերում ի՞նչ տիպի կոտրվածքներ են բնորոշ:

Ճանապարհա-տրանսպորտային պատահարների և բարձրությունից ընկնելու արդյունքում առաջացած վնասվածքներն ավելի ծանր են, դրա պատճառն է վնասվածքն ստանալու բարձր էներգիան: Կանգնած տեղից ընկնելիս, ստացած կոտրվածքն համեմատաբար ավելի թեթև է, և՛ վնասված հյուսվածքների վիճակի, և՛ վերականգնման տեսակետից:

Ի՞նչ ախտանշաններ են հատուկ կոտրվածքներին:

Կոտրվածքի ախտորոշման համար կան հարաբերական և բացարձակ ախտանիշներ: Հարաբերական ախտանիշներն են`ցավ, այտուց, հեմատոմա, վերջույթի  հենաշարժական ֆունկցիայի խանգարում: Բացարձակ ախտանիշներն են` տվյալ շրջանի ախտաբանական շարժունակությունը, ոսկրաբեկորների իրար քսվելու աղմուկը (կրեպիտացիա), վերջույթի տձևությունը:

Ո՞ր կոտրվածքներն են առավել վտանգավոր:

Չկան ոչ վտանգավոր կոտրվածքներ. անգամ մատի կոտրվածքը կարող է կոնկրետ պացիենտի դեպքում հետագա բարդություններ առաջացնել: Կոտրվածքների ժամանակ կարող են առաջանալ լուրջ բարդություններ, ինչպես, օրինակ` ցավային և առատ արյունահոսության հետևանքով առաջացած շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

Ո՞րն է կոտրվածքի և հոդախախտի տարբերությունը:

Կոտրվածքը հոդախախտից տարբերակելու համար անհրաժեշտ է ունենալ համապատասխան մասնագիտական կրթություն: Առավել հաճախ հանդիպում են ուսահոդի և արմնկահոդի հոդախախտերը: Հոդախախտը կոտրվածքից տարբերակելու բարդության պատճառը նրա ժամանակ ի հայտ եկող տարաբնույթ ախտանշաններն են: Օրինակ, ուսահոդի հոդախախտի ժամանակ առաջանում է զսպանակաձև դիմադրողականություն՝ կապված մկանային համակարգի հետ, որն էլ դժվարացնում է տարբերակումը: Կոտրվածքը հոդախախտից լիարժեք տարբերակելու համար իրականացվում են ռենտգեն հետազոտություն, անհրաժեշտության դեպքում նաև համակարգչային տոմոգրաֆիա: Խորհուրդ չի տրվում որևէ միջամտություն իրականացնել հոդի շրջանում` լրացուցիչ վնասումներից խուսափելու համար: Եթե առկա է հոդախախտ, ապա ոչ մասնագետի կողմից այն ուղղելու փորձը կարող է բերել ավելի լուրջ բարդության՝ հոդախախտով կոտրվածքի:

Առաջին օգնությունը փակ կոտրվածքի ժամանակ

Ոչ մասնագիտացված, նախաբժշկական առաջին բուժօգնությունն այս դեպքում անշարժացումն է և սառույցի տեղադրումը:

Փակ կոտրվածքի ժամանակ վերջույթն ուղղվում, բերվում է հնարավորինս նորմալ ֆիզիոլոգիական դիրքի և այդ դիրքում անշարժացվում, որպեսզի պացիենտի մոտ լրացուցիչ մկանային գերլարում չառաջանա, չզարգանա ախտաբանական օղակ` կոտրվածք - ցավային համախտանիշ - մկանային կծկում - ցավային համախտանիշի ակտիվացում: Անշարժացումը կանխում է նաև լրացուցիչ վնասումներն արդեն կոտրվածքից հետո, երբ կոտրված ոսկրի բեկորը շարժվելիս կարող է վնասել մագիստրալ նյարդաանոթային խուրձը, փափուկ հյուսվածքները և այլն:

Անշարժացումը կարելի է կատարել ցանկացած ձևով. ստորին վերջույթի վնասման ժամանակ վնասված վերջույթը կարելի է ֆիքսել մյուս ոտքին, կամ ձեռքի տակ եղած ցանկացած փայտով: Վերին վերջույթի կոտրվածքի ժամանակ՝ վերջույթը ֆիքսում են մարմնին: Ֆիքսումից հետո անհրաժեշտ է վնասված հատվածում սառույց տեղադրել:

Վերջույթների անշարժացման ժամանակ հիմնականում մեկ փայտ օգտագործելը բավական է, հատկապես վերին վերջույթի ժամանակ: Բժշկության մեջ օգտագործում են էլաստիկ մետաղալարային սանդղաձև Կրամերի բեգակալը, որը հեշտությամբ ծռելով ցանկացած դիրք կարելի է տալ՝  վերջույթին համապատասխան:

Կարծում եմ, անհրաժեշտ է, որ առաջին օգնության ուսուցում անցկացվի դպրոցներում, բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, որովհետև մենք պատերազմական և սեյսմիկ գոտում ենք գտնվում:

Առաջին օգնությունը բաց կոտրվածքի ժամանակ

Առաջին հերթին, պետք է տարբերակել բաց և փակ կոտրվածքները, որը ոչ միշտ է հեշտ: Եթե ճիշտ չանշարժացվի փակ կոտրվածքը, այն կարող է վերածվել բացի:

Բաց կոտրվածքի դեպքում անշարժացումը կատարվում է այն դիրքում, որում գտնվում է վերջույթը: Այսինքն, ոսկրերի բաց հատվածները, որոնք դուրս են եկել մաշկից, ներուղղել չի կարելի: Դրվում է հնարավորինս մաքուր վիրակապ, և վերջույթը նույն դիրքով անշարժացվում է: Առաջացած վերքում արդեն առաջնային ինֆեկցիայի վտանգ կա, և ոսկրաբեկորները վերքի մեջ տանելու դեպքում ստեղծվում է լրացուցիչ վարակման հավանականություն:

Բաց կոտրվածքների առաջին օգնությունը հիմնականում մասնագիտական է:

Առաջին օգնությունը գլխի ոսկրերի և պարանոցի վնասվածքների ժամանակ

Գանգոսկրի կոտրվածքն ավելի նեղ մասնագիտական խնդիր է: Պարանոցի վնասվածքների ժամանակ ևս մասնագիտական մոտեցում է պետք: Եթե կասկած կա գանգոսկրի կամ պարանոցի վնասվածքի, այդ դեպքում ոչ մասնագիտական օգնություն խորհուրդ պետք չէ ցուցաբերել: Այլապես հնարավոր է սխալ օգնության արդյունքում վնասվի ողնուղեղը և արդյունքում ստորին վերջույթները նույնպես տուժեն:

Օրինակ ՃՏՊ-ի ժամանակ, եթե  չկա լուրջ մագիստրալ անոթի վնասում, ցանկալի է վնասվածքի ժամանակ ոչ մասնագիտական առաջին օգնությունը ցուցաբերել անգամ առանց տուժածին մեքենայից հանելու, որպեսզի այդ ընթացքում կյանքին սպառնացող շարժումներ չկատարվեն:

Առաջին օգնությունը տրավմատիկ շոկի ժամանակ

Միայն մասնագիտացված օգնություն է պետք ցուցաբերել. առաջին հերթին ցավային շոկն է անհրաժեշտ հանել, ապա ներերակային ներարկումներ կատարել:

Ի՞նչ բարդություններ կարող են լինել ժամանակին առաջին օգնություն չցուցաբերելու դեպքում:

Հիմնական բարդությունները կոտրվածքների ժամանակ՝ արյունահոսությունն է, հետվնասվածքային շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

Ալեքսանդր Արզումանյան,
«Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի օրթոպեդ-վնասվածքաբան, Բժշկական համալսարանի վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի ավագ դասախոս

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ