Դեղաբուժման հիմնավորումը հղիների ու սնուցող մայրերի ստոմատոլոգիական հիվանդությունների բուժման ժամանակ

Ցանկացած մասնագիտության բժիշկ հղիների ու սնուցող մայրերի բուժման ժամանակ բախվում է անվտանգ դեղաբուժում ընտրելու խնդրին:

Վիճակագրական տվյալներով, բոլոր բնածին արատների ոչ պակաս, քան 5%-ը պայմանավորված է դեղակիրառմամբ: Ընկերքով դեղերի թափանցումը կախված է դրանց ֆիզիկաքիմիական հատկություններից, ընկերքի վիճակից ու ընկերքային արյունահոսքից: Այս առնչությամբ դեղակիրառման անհրաժեշտություն ծագելիս, պետք է հաշվի առնել, որ դեղերի մեծամասնությունը թափանցում է ընկերքային պատնեշով, իսկ սաղմի ու պտղի օրգանիզմում դրանց ակտիվազերծման ու դուրսբերման արագությունն անբավարար է, ինչը գերազանցում է պտղի վրա դրանց անբարենպաստ ազդեցության վտանգը (Վ.Կուկես, 1999):

Ստոմատոլոգիական օգնություն ցուցաբերելիս, հղիության ընթացքի և պտղի զարգացման վրա ազդող հիմնական անբարենպաստ գործոն կարող է լինել, հատկապես, համակարգային ազդեցության դեղերի (ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային, հակամանրէային, հակահիստամինային դեղեր, անդորրաբերներ, տեղային անզգայացնողներ և այլն) անցանկալի ներգործությունը: Հղիության ժամանակ մեծանում է շրջանառվող արյան ու կծիկային ֆիլտրման ծավալը, խթանվում է լյարդային ֆերմենտների ակտիվությունը, ինչը կարող է ազդել դեղաբաշխման ծավալի, դեղերի նյութափոխանակության ու դուրսբերման, այսինքն, դեղակինետիկայի վրա, որն իր հերթին, ունակ է փոփոխել դրանց ակտիվությունն ու թունայնությունը: Նշվել է հղիության ժամանակ պլազմայի սպիտակուցների հետ դեղերի կապի փոքրացում, արդյունքում դրանց` արյան մեջ շրջաբերվող ֆրակցիայի խտությունը մեծանում է, ազդելով «հղի-պտուղ» համակարգում դեղաբաշխման վրա: Պտղի օրգանիզմում պլազմայի սպիտակուցների ավելի փոքր խտությունը թուլացնում է դրանց հյուսվածքների` դեղեր կապելու ունակությունը, բարձրանում է դրանց ազատ ֆրակցիաների պարունակությունը, աճում պտղի ախտահարման վտանգը:

Դեղերը կարող են հրահրել սաղմնաթունային, սաղմնակործան, արատածին և պտղաթունային ազդեցություններ (աղ.1):

Աղյուսակ 1

Պտղի զարգացման ու կենսունակության վրա դրանց ներգործության ծավալն ու լրջությունը հիմնականում որոշվում են հետևյալ գործոններով` պտղի գեստացիոն տարիքով, դեղի ակտիվությամբ և ընդունված դեղաչափով, պտղի համար դեղի վտանգավորության աստիճանով (աղ.2), ինչպես նաև նախատրամադրող գործոնների առկությամբ:

Ընդունված է առանձնացնել սաղմնածագման կրիտիկական փուլեր, որոնց դեպքում արտաքին անբարենպաստ գործոնի ազդեցությունն առավել վտանգավոր է:

Աղյուսակ 2

1-ին կրիտիկական փուլ (առաջին 3 շաբաթ)-սաղմնածագման նախաներխուժային փուլ, երբ գործում է «ամեն ինչ կամ ոչինչ» օրենքը, ուստի այս փուլում դեղերի կիրառումը կարող է հանգեցնել կամ սաղմի կործանմանն ու հղիության ընդհատմանը, կամ բարձր վերականգնողական ունակության շնորհիվ սաղմը կարող է ավարտվել ծանր, հաճախ բազմակի արատներով երեխայի ծնվելով: Սաղմնաթունային ազդեցությունները հնարավոր են հղիի կողմից սալիցիլատներ, հակաբիոտիկներ, սուլֆանիլամիդներ և այլ դեղեր ընդունելիս:

2-րդ կրիտիկական փուլ (ներարգանդային կյանքի 3-ից մինչև 12-16 շաբաթ)-հղիության 3-րդ և 8-րդ շաբաթների միջև առավել վտանգավոր ժամկետն է, բնորոշվում է սաղմի հյուսվածքիների ինտենսիվ տարբերակմամբ: Այս փուլում հղիի բուժման համար կիրառվող դեղը կարող է.

• պտղի վրա ակներև կերպով չազդել,
• հրահրել ինքնաբերական վիժում,
• առաջացնել այն օրգանի զարգացման կոպիտ ենթամահացու շեղում, որն առավել ինտենսիվ է զարգացել մոր կողմից դեղն ընդունելու պահին (իրական արատածին ազդեցություն),
• դառնալ ոչ այնքան զգալի, սակայն անդարձելի փոխանակային կամ ֆունկցիոնալ շեղման (քողարկված էմբրիոպաթիա) պատճառ, որը կարող է ի հայտ գալ հետագա կյանքի ընթացքում:

Արատածին ազդեցությունը կարող է պայմանավորված լինել ոչ միայն սաղմի օրգանիզմ ներթափանցած դեղի ուղղակի ազդեցությամբ, այլ նաև արգանդի նյութափոխանակության և արյունամատակարարման այն խանգարումներով, որոնք այդ դեղը հրահրել է մոր օրգամիզմում (Ի.Մարկովա, Վ.Կալինիչևա, 1987):

3-րդ կլինիկական փուլ (հղիության 18-րդ և 22-րդ շաբաթների միջև)-ընկերքի վերջնական ձևավորման փուլն է, երբ դեղերի կիրառումը կարող է վնասել օրգանները, բայց զարգացման արատներ չառաջացնել: Պտղաթունային ազդեցությունը հասուն պտղի վրա դեղերի ներգործությունն է, որն ազդում է ոչ միայն պտղի, այլ նաև նորածնի կենսունակության վրա:

Հղիության 1-ին եռամսյակում պետք է խուսափել ցանկացած դեղերի ու պատվաստանյութերի կիրառումից, եթե միայն դրանց նշանակումը կարևոր չէ մոր առողջության ու կյանքի պահպանման համար:

Հղիության ժամանակ պտղի վրա մոր կողմից ընդունված դեղերի անբարենպաստ ազդեցության մեխանիզմները (Ռ.Բերկոու, 1997).

• սաղմի վրա ուղղակիորեն ազդող մահացու թունային կամ արատածին ազդեցություններ,
• մոր և պտղի միջև գազափոխանակության կամ սննդանյութերի փոխանակության խանգարմամբ ընկերքի ֆունկցիոնալ ակտիվության փոփոխություն (անոթների նեղացում),
• մոր օրգանիզմում կենսաքիմիական պրոցեսների շարժի` պտղի ֆիզիոլոգիական վիճակի վրա անուղղակիորեն ազդող խանգարում,
• հղի կնոջ օրգանիզմում հորմոնային, վիտամինային, ածխաջրային և հանքային հաշվեկշիռների` պտղի վրա բացասաբար ազդող խանգարում:

Մոր, պտղի, նորածնի վրա անցանկալի ազդեցությունների զարգացման վտանգին նախատրամադրող գործոնները հղի կամ սնուցող կնոջ ստոմատոլոգիական բուժման ժամանակ.

• հղիության 1-ին եռամսյակ,
• կրկնվող հղիություն, հատկապես, բազմածին կանանց,
• հղի կնոջ տարիքը (25-ից բարձր),
• ծանրաբեռնված մանկաբարձագինեկոլոգիական անամնեզ,
• հատկապես, դուրսբերման օրգանների (լյարդ, երիկամներ, աղիներ) ծանրաբեռնված անամնեզ,
• թունային հղիություն (տոքսիկոզ),
• ընկերքային պատնեշով և կրծքի կաթի մեջ թափանցող դեղերի կիրառում,
• դեղի զգալի դեղաչափ,
• բուժվողի նյարդահոգեկան վիճակի առանձնահատկություններն ու հղիության ու սպասվելիք ծննդաբերության նկատմամբ նրա բացասական վերաբերմունքը:

Դեղընտրության հարցում զգույշ պետք է լինել նաև կրծքով կերակրելիս: Մոր արյան մեջ շրջանառվող դեղերի` կրծքի կաթի մեջ տեղափոխվելը հիմնականում կախված է դրանց ֆիզիկաքիմիական հատկություններից ու դեղակինետիկայից: Թույլ հիմքերը, օրինակ, էրիթրոմիցինը, տեղային անզգայացնողներն ու այլք, սովորաբար վատ են թափանցում մայրական կաթի մեջ, իսկ օրգանական թթուները (պենիցիլին, սուլֆանիլամիդներ և այլն)` հեշտությամբ, ինչի արդյունքում սնուցող մոր կողմից դրանց կիրառումը կարող է երեխայի օրգանիզմում կողմնակի ազդեցությունների ծագման պատճառ դառնալ:

«Դեղեր և բժշկություն» 2012 (շարունակելի)

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ