Ինքնասպանությունների ուսումնասիրությունը ք. Երևանում դատաբժշկական նյութերով

Ինքնասպանությունը կամ սուիցիդը (լատիներենից թարգմանաբար` sui caedere- ինքն իրեն սպանել)` ինքնուրույն, նպատակաուղղված, իր իսկ կողմից իրեն կյանքից զրկումն է, որպես կանոն ինքնակամ։ 

Ինքնասպանությունը հասարակայնության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է։ Ինքնասպանությունն իր որոշակի տեղն է զբաղեցնում ընդհանուր մահացության մեջ։ Ինքնասպանության հետևանքով մահը համարվում է վաղաժամ։ Դատական բժշկության տեսանկյունից նշված խնդիրը միշտ եղել և մնում է կարևոր, քանզի ինքնասպանությունները պատկանում են բռնի մահվան խմբին և բոլոր դեպքերում համարվում են դատաբժշկական ուսումնասիրության առարկա։ Դատաբժշկագիտության մասնագետներն իրականացնում են ինքնասպանությունների, դրանց առաջացման, սուիցիդենտների ¥ինքնասպանություն կատարող անձ¤ ելքային վիճակի ուսումնասիրություն, ինչպես նաև ինքնասպանությունների կանխարգելման միջոցների կազմակերպում։ 

Ըստ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) տվյալների` 19-րդ դարի սկզբից ամբողջ աշխարհում նկատվում է ինքնասպանությունների վիճակագրական տվյալների շարունակական աճ։ Ամեն տարի մոտ 1մլն. մարդ ինքնասպան է լինում, որից մոտ 280.000-ը բաժին է ընկնում Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությանը, 30.000-ը` Ռուսաստանի Դաշնությանը, 25.000-ը` Ճապոնիային, 20.000-ը` Ֆրանսիայի Հանրապետությանը, 10.000-ը` Ուկրաինային և այլն։ Ամեն օր աշխարհում ինքնասպան է լինում մոտ 3.000 մարդ։ Վերջին տասնամյակում երիտասարդության շրջանում նկատվում է ինքնասպանությունների թվի բարձրացում։ Կան ինքնասպանությունների բազմաթիվ պատճառներ, որոնցից են` հոգեկան հիվանդությունները (խանգարումները), կենցաղային հիասթափությունները, կրքերը, նյութական կորուստները, վախը պատժի հանդեպ, նվաստացած և կյանքից հագեցած (“կշտացած”) լինելը, ֆիզիկական (սոմատիկ) հիվանդությունները և այլն։ 

Գոյություն ունեն կյանքից հեռանալու տարբեր մեթոդներ։ Դրանք են` կախվելը (սեփական մարմնի ծանրության ազդեության ներքո պարանոցի օրգանների ճնշումը օղով), թունավորումը, հրազենային զենքից կրակելը, բարձունքից վայր ընկնելը, դանակահարությունը (սուր, ծակող, կտրող, ծակող-կտրող և այլ գործիքի միջոցով), ինքնահրկիզումը, որոշ դեպքերում նաև` կանխամտածված մեքենայի կամ գնացքի տակ նետվելը, խառը տիպի և այլն։ ԱՄՆ-ում, որտեղ համեմատաբար դյուրին է հրազենային զենքերի ձեռք բերումը, սուիցիդենտների մեծ տոկոսը կյանքից հեռանում են հենց այս մեթոդի օգնությամբ, իսկ այն երկրներում, որտեղ հրազենային զենքերի վաճառքն արգելվում է, այս մեթոդով կյանքից հեռանում է շատ ավելի քիչ մարդ։ 

Ինքնասպանություն կատարած անձանց մի մասի մոտ ծնողներից մեկը նախկինում իրագործել է ինքնասպանություն։ Սուիցիդենտների ճնշող մեծամասնությունը նախապես շրջապատին ինչ-որ կերպ հասկացնել է տալիս (տեղեկացնում է) իր նպատակների մասին, սակայն տեղեկացման մեթոդը շատ տարբեր է լինում, երբեմն էլ` քողարկված։ Ենթադրվում է, որ ինքնասպանության այն փորձերը, որոնք չեն ավարտվել մահով, մոտ 20 անգամ գերազանցում են ինքնասպանության դեպքերին։ 

Ըստ ԱՀԿ-ի, Հայաստանի Հանրապետությունում (ՀՀ) ամեն տարի միջին հաշվով ինքնասպան է լինում մոտ 2,3 մարդ` 100.000 բնակչության հաշվով, ինչը համարվում է ինքնասպանությունների համեմատաբար ցածր մակարդակ։ Համեմատության համար նշենք, որ ամենափոքր թիվն Եգիպտոսում է` 0,03 մարդ (100.000 բնակչության հաշվով), ամենամեծ թիվը Լիտվայում` 90,5 մարդ։ Ըստ կանխատեսումների, 2020 թվականին ամեն տարի աշխարհում ինքնասպան կլինի մոտ 1,5մլն. մարդ։ 

Աշխատանքի նպատակը

Երևանում ինքնասպանությունների ուսումնասիրությունը տարբեր չափանիշներով։ 

Նյութը և մեթոդները

Մեր կողմից ուսումնասիրվել են 2008թ. Երևանում արձանագրված ինքնասպանություններով պայմանավորված մահվան դեպքերը բազմաթիվ չափանիշներով, այն է` սեռ, տարիքային խումբ, ինքնասպանության կատարման օր, ամիս, շաբաթվա օր, տարվա եղանակ, ինքնասպանության կատարման վայր, ալկոհոլային հարբածության և թմրանյութերի հնարավոր առկայություն, ինքնասպանության կատարման մեթոդ։ Աշխատանքն իրականացվել է 2008թ. Երևանում գրանցված ինքնասպանությունների հետ կապված դատաբժշկական փաստաթղթերի ուսումնասիրության հիման վրա։ 2008թ. Երևանում գրանցվել է 82 ինքնասպանության դեպք։

 Ինքնասպանության կատարման մեթոդները բաժանել ենք հետևյալ խմբերի` կախվել, բարձունքից վայր ընկնել, հրազենային զենքի օգտագործմամբ, դանակահարություն, թունավորում, ինքնահրկիզում, խառը տիպի։ Առանձնացվել են հետևյալ տարիքային խմբեր` 1) 0-15, 2) 16-25, 3) 26-35, 4) 36-45, 5) 46-55, 6) 56-65, 7) 66 և ավելի։ 

Ինքնասպանության կատարման վայրը բաժանել ենք հետևյալ խմբերի` 1) սեփական տուն. այն դեպքերը, որոնք իրականացվել են սուիցիդենտի տանը, բնակարանում, տան կամ բնակարանի նկուղում, պատշգամբից, տանիքում, բակում, հողամասում, տնակում, գոմում և այլն), 2) այլ տուն. այն դեպքերը, որոնք իրականացվել են որևէ այլ տանը, բնակարանում, որտեղ սուիցիդենտը գրանցված չէ որպես տան, բնակարանի անդամ, այսինքն` այս խմբի մեջ կարող են մտնել սուիցիդենտի հարևանի, բարեկամի, ծանոթի կամ մեկ ուրիշի տունը, բնակարանը կամ վերջիններիս կից նկուղը, պատշգամբը, տանիքը, բակը, հողամասը, տնակը, գոմը և այլն), 3) իր աշխատավայր. այն դեպքերը, որոնք իրականացվել են սուիցիդենտի աշխատավայրում, հիմնարկությունում), 4) այլ աշխատավայր ¥այսինքն այլ աշխատավայր, որտեղ սուիցիդենտը չի աշխատում, այս խմբի մեջ մտնում են նաև զորամասեր, ՔԿՀ-ներ, բժշկական, ուսումնական հիմնարկություններ), 5) այլ վայր ¥այն վայրերը, որոնք չեն մտնում վերը նշվածներից ոչ մի խմբի մեջ. կամուրջներ, բարձունքներ, գերեզմանատներ, ջրային տարածքներ, անտառներ, սարեր, փողոցներ, հրապարակներ, այգիներ, ռեստորաններ, սրճարաններ, բազմաբնույթ ժամանցի կենտրոններ և այլն)։

 Ալկոհոլային հարբածության (էթանոլն արյան մեջ) հնարավոր առկայությունը բաժանել ենք հետևյալ խմբերի` 1) ալկոհոլի առկայությունը չի հետազոտվել (կասկած չի եղել), 2) ալկոհոլ չի հայտնաբերվել, 3) ալկոհոլի ազդեցության բացակայություն, 4) ալկոհոլի չնչին ազդեցություն, 5) թեթև աստիճանի ալկոհոլային հարբածություն, 6) միջին աստիճանի ալկոհոլային հարբածություն, 7) ծանր աստիճանի ալկոհոլային հարբածություն, 8) ալկոհոլային ծանր թունավորում։ 

Թմրանյութի հնարավոր առկայությունը բաժանել ենք հետևյալ խմբերի` 1) թմրանյութի առկայությունը չի հետազոտվել, 2) թմրանյութ չի հայտնաբերվել, 3) թմրանյութ հայտնաբերվել է։ 

Արդյունքներ 

Ըստ ուսումնասիրությունների` 82 դեպքից արական սեռին բաժին է ընկնում 65 դեպք, իգական սեռին` 17։ Ավելի շատ ինքնասպանության են դիմել 66 և բարձր տարիքային խմբից` 24, իսկ 0-15 տարիքային խմբում ոչ մի դեպք չի արձանագրվել։ Ինքնասպանության ամենաշատ դեպքերն արձանագրվել են օգոստոսին` 14, ամենից քիչ` փետրվարին` 1։ Ամենից շատ ինքնասպանություն կատարվել է ամսվա 7-րդ օրը` 7։ 10-րդ, 25-րդ, 31-րդ օրերին դեպք չի գրանցվել։ Ամենից շատ` շաբաթվա ուրբաթ օրը` 18, ամենից քիչ` երկուշաբթի օրը` 8։ Ամենից շատ տարվա եղանակներից` ամռանը` 26, ամենից քիչ` աշնանը` 11։ Ինքնասպանության վայրերից ամենից շատ` իր տանը` 43, իսկ իր աշխատավայրում` 0։

 Ինքնասպանության կատարման մեթոդներից 39-ը բաժին է ընկնում բարձունքից վայր ընկնելուն, կախվելու միջոցով ինքնասպան է եղել 25-ը, թունավորումից` 8-ը, դանակահարությունից` 4-ը, հրազենային զենքից` 3-ը, ինքնահրկիզումից` 1-ը, խառը տիպի ինքնասպանությունից` 2-ը։

 Դատաքիմիական ուսումնասիրությամբ ալկոհոլային հարբածության հնարավոր առկայությունը բաշխվել է հետևյալ կերպ` 1) ալկոհոլի առկայությունը չի հետազոտվել` 6, 2) ալկոհոլ չի հայտնաբերվել` 54, 3) ալկոհոլի ազդեցության բացակայություն` 1, 4) ալկոհոլի չնչին ազդեցություն` 2, 5) թեթև աստիճանի հարբածություն` 8, 6) միջին աստիճանի հարբածություն` 6, 7) ծանր աստիճանի հարբածություն` 1, 8) ալկոհոլային ծանր թունավորում` 4։

 Դատաքիմիական ուսումնասիրությամբ թմրանյութի հնարավոր առկայությունը բաշխվել է հետևյալ կերպ` 1) թմրանյութի առկայությունը չի հետազոտվել` 22, 2) թմրանյութ չի հայտնաբերվել` 58, 3) թմրանյութ հայտնաբերվել է ` 2։ 

Գրականություն

1. Վարդանյան Շ. Ա., Նազարեթյան Կ. Լ. Դատական բժշկություն, Երևան, 1994; 457.
2. Дмитриева Т.Б., Положий Б.С. Социальные и клинические проблемы суицидологии в системе мер по снижению преждевременной смертности и увеличению продолжительности жизни населения - // Вестник Российской академии медицинских наук։ ежемесячный научно-теоретический журнал. - 2006. - N8. - С. 18-22.
3. Невмятулин A.Ш. Комплексное исследование самоубийств в Республике Марий Эл. Автореферат, 2007. 
4. Пашинян Г.А. К истории вопроса о ‚дегенеративныхե изменениях черепа и теории врожденного самоубийцы. Современные вопросы судебной медицины и экспертной практики. - Ижевск։ Экспертиза, 1998. - Вып. 10. - С. 310-315.
5. Brent, D.A., Oquendo, M., Birmaher, B., Greenhill, L., Kolko, D., Stanley, B., Zelazny, J., Brodsky, B., Bridge, J., Ellis, S., Salazar, J.O., Mann, J.J. Familial pathways to early-onset suicide attempt։ risk for suicidal behavior in offspring of mood-disordered suicide attempters. Arch Gen Psychiatry. 2002;59։801-807.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ