Բանալի բառեր. վիտամիններ, միկրոէլեմենտներ, շաքարային դիաբետ

Վիտամինները արյան մեջ շաքարի պարունակության վրա ուղղակի ազդեցություն չունեն, սակայն նրանցից շատերը ցուցաբերում են միջնորդավորված ազդեցություն ածխաջրատային փոխանակության վրա և ( առողջ մարդու, և ( հատկապես շաքարային դիաբետով հիվանդի մոտ: ­­­­ ­­­­­­­

Շաքարային դիաբետի ժամանակ կտրուկ փոխվում են վիտամինների սինթեզը և մետաբոլիզմը, նկատվում է կայուն անբավարարություն C, E, B խմբի և այլ վիտամինների, ինչը նպաստում է անոթների և նյարդային վերջավորությունների հետագա ախտահարմանը: Այդ պատճառով B1, B2, B6, B12, B15, C, P, E, A, PP վիտամինները անհրաժեշտ է ընդունել կանոնավոր կերպով` հատկապես աշնան, ձմռան և գարնան ընթացքում [1]:­­­­­­­­ ­­­

Հայտնի է, որ մեծահասակ տարիքի և ծեր մարդկանց մոտ տեղի է ունենում բջջաթաղանթի կառուցվածքի մեջ մտնող լիպիդների (ճարպերի) օքսիդացման պրոցեսների ուժեղացում: Դա բերում է հյուսվածքների և օրգանների ֆունկցիայի խանգարման: Շաքարային դիաբետով հիվանդների մոտ այդ պրոցեսը սկսվում է գրեթե 10 տարի շուտ: Տվյալ պրոցեսը հսկվում է որոշ վիտամին-հակաօքսիդանտներով: Առավել արտահայտված հակաօքսիդանտային հատկությամբ օժտված են A, C, E և, ինչպես ցույց տվեցին վերջին տարիների հետազոտությունները, նաև B խմբի վիտամինները: Նշված վիտամինները պարունակվում են շատ սննդամթերքում, սակայն բավարարել նրանց պահանջը շաքարային դիաբետով հիվանդների մոտ, առանց ավել քանակի պոլիվիտամինային դեղամիջոցներ ընդունելու, հնարավոր չէ: ­ ­­­­­­­­­ ­­­­ ­­­

Շաքարային դիաբետով գրեթե բոլոր հիվանդների մոտ նկատվում է այդ վիտամինների պակաս: Էներգիայի և նյութափոխանակության համար անհրաժեշտ է ոչ միայն վիտամինների, այլ նաև միկրոէլեմենտների (երկաթ, ցինկ, քրոմ, պղինձ և այլն) մասնակցությունը: Չնայած վերջիններիս չնչին պարունակությանը սննդի մեջ, մեծ է նրանց դերը առողջության պահպանման հարցում: Շատ  միկրոէլեմենտներ լավացնում են ածխաջրատային փոխանակությունը: Դրանց թվին են պատկանում ցինկը, քրոմը, սելենը, մագնեզիումը, մանգանը, վանադիումը և այլն: Այդ պատճառով էլ պետք է առավելություն տալ այն վիտամինային դեղամիջոցներին, որոնք պարունակում են միկրոէլեմենտներ: ­­­­­­ ­­­ ­­­­ ­­­­­­

Վիտամին C (ասկորբինաթթու) – ցանկացած տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ որպես կանոն խանգարվում է  ասկորբինաթթվի մետաբոլիզմը օրգանիզմում, ինչը բերում է արյունատար անոթների էնդոթելի թուլացմանն ու վնասմանը: Ասկորբինաթթուն պաշտպանում է  սպիտակուցները և ճարպերը օքսիդացումից, խոչընդոտում մանր արյունատար անոթների պատերի վնասումը, օգնում հյուսվածքների կողմից գլյուկոզայի առավել յուրացմանը [2,3]: ­­ ­­­ ­

Վիտամին H (բիոտին) – բարձրացնում է հյուսվածքների զգայունությունը ինսուլինի հանդեպ և օգնում է արյան մեջ շաքարի մակարդակի իջեցմանը: Բիոտինի օրեկան պահանջը կազմում է 0.15-0.3 մգ: ­ ­

B խմբի վիտամիններ – հատկապես կարևոր են շաքարային դիաբետի նյարդային համակարգի վրա վտանգավոր բարդության` նեյրոպաթիայի կանխման համար: B խմբի վիտամինները արդյունավետ են ազդում, եթե ընդունում եք կոմպլեքսի ձևով:

Վիտամին PP (նիկոտինաթթու) – հանդիսանում է մի նյութի մասնիկ, որը կոչվում է գլյուկոզայի հանդեպ տոլերանտության գործոն: Այս վիտամինը կարևոր դեր է խաղում արյան մեջ շաքարի և ինսուլինի քանակի կարգավորման հարցում: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մեծահասակների մոտ, որոնք հիվանդ են տիպ 1 շաքարային դիաբետով, նիկոտինաթթվի հավելյալ ընդունումը թույլ է տվել ամբողջությամբ ընդհատել ինսուլինի ներարկումը ավելի քան 50%-ի մոտ: ­­­­­ ­­­­­­­­­­­­ ­

Վիտամին E – հանդիսանում է հակաօքսիդանտ և օժտված է դիաբետի որոշ բարդությունները կանխելու հատկությամբ, հատկապես աչքի ցանցաթաղանթի և սրտի խանգարված աշխատանքը, մանր արյունատար անոթների դիսֆունկցիան [4]: ­­­­­­­ ­­

Մագնեզիում (Mg) – կարևոր դեր է խաղում արյան մեջ շաքարի մակարդակի կարգավորման, էներգիայի առաջացման, ենթաստամոքսային գեղձից ինսուլինի արտազատման գործում: Պահպանում է ենթաստամոքսային գեղձի (բջիջները վնասումից ևնպաստում է նրանց վերականգնմանը: Երբ մագնեզիումի մակարդակը շատ է իջնում, բարձրանում է դիաբետին բնորոշ բարդությունների` աչքի, սրտի, երկամների ախտահարումների, հիպերտոնիայի զարգացման հավանականությունը: ­­­­ ­­­­ ­­­­­­

Մանգան (Mn) – մասնակցում է բջիջների կողմից գլյուկոզայի յուրացմանը և նպաստում է շաքարի մակարդակի իջեցմանը արյան մեջ: Անհրաժեշտ է ենթաստամոքսային գեղձում ինսուլինի կանոնավոր արտադրման համար:­­­

Ֆոսֆոր (P) – մասնակցում է արյան մեջ շաքարի մակարդակի կարգավորմանը, հանդիսանում է բջջաթաղանթի կոմպոնենտ և մասնակցում է ներբջջային նյութափոխանակությանը: ­­­ ­­­

Կալիում K – կալիումը յուրաքանչյուր կենդանի բջջի հիմնական էլեմենտն է: Դրա պակասը կարող է վատացնել գլյուկոզայի յուրացումը բջիջների և հյուսվածքների կողմից: Կալիումական աղերը անհրաժեշտ են հյուսվածքներում նորմալ նյութափոխանակության, սրտի, երիկամների, ուղեղի, լյարդի, էնդոկրին գեղձերի աշխատանքի համար: Անհրաժեշտ է զարկերակային ճնշման և կանոնավոր մկանային տոնուսի պահպանման համար: ­­­ ­­­­­­­­­

Կիսահագեցած ճարպաթթուներ – խոչընդոտում են այնպիսի անցանկալի հետևանքների առաջացմանը, ինչպիսիք են արյունամատակարարման խանգարումը, հիպերտոնիկ հիվանդության զարգացումը, սրտի գործունեության խանգարումը և նյարդային ցողունի բորբոքումը, արյան մեջ վնասակար ճարպերի և խոլեստերինի մակարդակի բարձրացումը, նպաստում են անոթների պատերի էլաստիկության պահպանմանը: ­­­­­­­­­­­­­

Վիտամինային կոմպլեքսի մեջ միկրոէլեմենտներ քրոմի և ցինկի ներգրավումը հանդիսանում է չափազանց կարևոր շաքարային դիաբետով հիվանդների համար: ­­­­­

Ցինկ – մտնում է ավելի քան 90 ֆերմենտների բաղադրության մեջ: Խթանում է ԴՆԹ-ի, սպիտացների սինթեզը, հյուսվածքների ռեգեներացիան, անհրաժեշտ է ինսուլինի նորմալ գործունեության համար: Ցինկը բարձրացնում է ինֆեկցիաների հանդեպ օրգանիզմի դիմադրողականությունը, նպաստում է մրսածության ժամանակ շուտափույթ առողջացմանը: Ցինկի պակասը բերում է մաշկի որակի վատացմանը, նրա պաշտպանիչ ֆունկցիայի իջեցմանը, ինչը չափազանց վտանգավոր է շաքարային դիաբետով հիվանդների համար: Քանի որ դիաբետիկները հակված են հաճախակի ինֆեկցիոն հիվանդությունների, այդ թվում անգամ ոչ մեծ ինֆեկցված վերքերի և երկարատև չլավացող խոցերի առաջացմանը, նրանց խիստ անհրաժեշտ է լրացնել այս միկրոէլեմենտի պակասը: Ցինկը անհրաժեշտ է սեռական գեղձերի հորմոնների նորմալ արտադրության համար: Երեխաների և երիտասարդ տիպ 1 շաքարային դիաբետով հիվանդների մոտ ցինկի անբավարար ընդունումը կարող է բերել աճի դանդաղեցմանը, խորացնել էրեկտիլ դիսֆունկցիան: Այն մասնակցում է արյան մեջ շաքարի մակարդակի և օրգանիզմում ճարպային փոխանակության կարգավորմանը [5]: ­ ­­­­ ­­ ­­­ ­­­ ­­ ­­­

Քրոմ – եռավալենտ քրոմը գլյուկոզայի հանդեպ տոլերանտության գործոն-ի կոմպոնենտ է, որի պակասը կարող է խորացնել ինսուլինոռեզիստենտականությունը` տիպ 2 շաքարային դիաբետի զարգացման հիմնական պատճառներից մեկը: Քրոմը իջեցնում  է քաղցրավենիքի հանդեպ ցանկության զգացումը, ինչը օգնում է պահել դիետա և նպաստում է ածխաջրատային փոխանակության կայուն կոմպենսացիային [6,7]: ­­­ ­ ­­­­

Նման վիտամինները խորհուրդ են տրվում ինչպես առաջնակի հայտնաբերված, այնպես էլ երկար տարիների շաքարային դիաբետովբոլորհիվանդներին: ­­

Գրականություն

1. Балаболкин М.И. Эндокринология, М.: Универсум Паблишинг, 1998, с. 367–470.
2. Дедов И.И., Фадеев В.В. Введение в диабето­ло­гию, М., 1998, с. 15–18.
3. Бринк С. Эндокринология, (пер. с англ.), М., 1999, с. 777–802.
4. Atkinson M.A. Atlas of Diabetes (ed. C.R. Kahn), 2000, p. 45–57.
5. Edelman S.V., Henry R.R. Diagnosis and management of type II diabetes, 1998, PCI, chapter 7: Oral agents.
6. Charles M., Clark J. Oral therapy in type 2 diabetes: Pharmacological properties and clini­cal use of currently available agents. Diabetes spectrum, 1998, 11(4), p.211–221.
7. European Diabetes Policy. A Desktop Guide to Type 2 Diabetes Mellitus, Group 1998–1999.