Ըստ ուսումնասիրված գրականության տվյալների, մինչև օրս չկան ԱԾԱ-ների բացահայտման և գրանցման միատիպ մեթոդական մոտեցումներ, հիմնված ԱԾ համակարգի կարգավիճակը գնահատող հանրաճանաչ և համընդհանուր չափանիշների վրա: Այդ իսկ պատճառով, տարբեր հեղինակների տվյալները ԱԾԱ-ների տարածվածության վերաբերյալ, որոնք ստացվել են ինչպես տարբեր տարածաշրջաններում, այնպես էլ միևնույն տարածաշրջանում կատարված հետազոտությունների արդյունքում, բավականին տարբերվում են իրարից, ինչը խոչընդոտում է դրանց գիտական համադրմանը և օրթոդոնտիկ օգնության անհրաժեշտության հաշվարկմանը [1]:­­­­­­ ­­­­ ­­­­­­ ­­­­­­­ ­­­­­­­­­ ­­

Նախկին Խորհրդային Միության տարածքում ԱԾԱ-ների տարածվածության վերաբերյալ համաճարակաբանական հետազոտությունների արդյունքում ստացված տվյալները տատանվում են բավականին մեծ սահմաններում՝ 11.4–71.7%: Որոշ հեղինակների կարծիքով [1], ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության այդ մեծ տատանումը հիմնականում կախված է կատարված հետազոտությունների մեթոդաբանական մակարդակից, բժիշկների մասնագիտական պատրաստվածությունից և անոմալիաների ներկայացման սխալներից:­­­­­ ­­­­­­­­ ­­­­­­­

ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության որոշման նպատակով, երկրագընդի տարբեր տարածաշրջաններում կատարված հետազոտությունների արդյունքները, ըստ մեզ, դժվար համեմատելի են, որոշ դեպքերում էլ նույնիսկ անհնար, քանի որ տարբեր հեղինակների կողմից ընտրված մեթոդների հիմքում ընկած են ԱԾԱ-ների տարբեր դասակարգումներ, ինչպես հանրահայտ, այնպես էլ դրանց մասնակի անհատական ձևափոխումները, ԱԾԱ-ների նոզոլոգիական տարատեսակների տարբեր անվանարկումներ, ինչպես նաև ԱԾԱ-ների գրանցման, գնահատման և վերլուծության տարբեր եղանակներ և ինդեքսներ:­­­­­­ ­ ­­­ ­­­­­­ ­­

Նախկին ԽՍՀՄ տարածքում ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության որոշման նպատակով կիրառվել է Ստոմատոլոգիայի կենտրոնական գիտահետազոտական ինստիտուտի (ղեկավար՝ ԽՍՀՄ ԲԳԱ ակադեմիկոս Ա.Ի. Ռիբակով) կողմից առաջարկված մեթոդիկան (1964): Այն ստեղծվել է, հաշվի առնելով ԱՀԿ ստոմատոլոգիական բաժնի և Միջազգային ստոմատոլոգիական ասոցիացիայի ստոմատոլոգիական հիվանդությունների համաճարակաբանության հանձնաժողովի կողմից մշակված ԱԾԱ-ների համաճարակաբանության ուսումնասիրման մեթոդում (ԹԿի/ԾհԸ) տեղ գտած գիտագործնական առաջարկները:­­­­­ ­­­­­ ­­­­­ ­­­

Մեզ հասու գրականության տվյալներով, ԱԾԱ-ների տարածվածությանը վերաբերող գիտահետազոտական աշխատանքներում ԱԾԱ-ներիգրանցման նպատակով հաճախ կիրառվել է Bjork, Krebs, Solow կողմից 1964թ. առաջարկված մեթոդը: Այն, մասնավորապես, կիրառվել է Սաուդյան Արաբիայում ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության ուսումնասիրման ժամանակ [2]:­ ­­­­­­­­

Մասնակի ձևափոխումներով, վերոհիշյալ մեթոդը կիրառվել է Նիգերիայում 12 տ. երեխաների ԱԾԱ-ների ուսումնասիրման ժամանակ [3]: Նույն մեթոդի վրա են հիմնվել նաև Ng'ag'a P.M. և այլոք [4], Քենիայի 13-15 տ. երեխաների ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականությունը որոշելիս (1996):

­­­­

ԱԾԱ-ների գրանցման ժամանակ կիրառվել է նաև 1979թ. առաջարկված WHO/FDI ֆունդամենտալ մեթոդը [5]:­­­

Լաբրադորյան էսկիմոսների պոպուլյացիայում ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության որոշման նպատակով կիրառվել է Բուժման Առաջնահերթության Ինդեքսը (TPI) [6]:

1989թ. Brook և Shaw կողմից առաջադրված Օրթոդոնտիկ Բուժման Կարիքի Ինդեքսը (IOTN), օրթոդոնտիկ բուժման կարիք ունեցողների հաշվարկման նպատակով կիրառվել է Միացյալ Թագավորությունում [7], մասնավորապես՝ Շեֆիլդում (Անգլիա) [8] և Հոնգկոնգում [9]:­­ ­­­­­­

Ատամնային Էսթետիկ Ինդեքսը (DAI), ԱԾԱ-ների տարածվածության հաճախականության որոշման, անոմալիայի ծանրության աստիճանի և օրթոդոնտիկ բուժման անհրաժեշտության պարզման նպատակով կիրառվել է Ճապոնիայում [10] և Հեյդելբերգում Վիկտորիա) [11]:­­­ ­­­

ԱԾԱ-ների հետազոտման նպատակով կիրառված մեկ այլ ինդեքս է Summers կողմից առաջադրված Օկլյուզիոն Ինդեքսը (OI) [5], որը կիրառվել է Օրթոդոնտիկ Բուժման Կարիքի Ինդեքսի (IOTN) հետ զուգորդված Հոնգկոնգի ուսանողների ԱԾԱ-ների հետազոտման նպատակով [9,12]: ­­

ԱԾԱ-ների ծանրության աստիճանի գնահատման նպատակով մշակվել է ԱԾԱ-ների Ծանրության Ինդեքսը (MSI), որը կիրառվել էԳլազգոյի 9, 12 և 15տ. դպրոցականների ԱԾԱ-ների ծանրության աստիճանը գնահատելու նպատակով [13]:­­ ­

Մեր կողմից անցկացված վիճակագրական հետազոտությունը կրել է նկարագրական բնույթ, նպատակ ունենալով ուսումնասիրել ԱԾԱ-ների նոզոլոգիական տարատեսակների տարածվածությունը բնակչության որոշակի խմբում տվյալ ժամանակահատվածում: ԱԾԱ-ների նոզոլոգիական տարատեսակների համակարգման ժամանակ օգտվել ենք Էնգլի (1898) և Կալվելիսի (1957) դասակարգումներից, որոնցից վերջինս հիմնված է առանձին ատամների, ատամնաշարերի և կծվածքի ձևաբանականփոփոխությունների, ինչպես նաև էթիոլոգիական հանգամանքների հաշվառման վրա: ­­­ ­­

Նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների հետազոտությունը անցկացվել է մեր կողմից առաջարկված հետազոտման թերթիկներով՝ զանգվածային և հատուկ, որոնց նախագծման ժամանակ հիմնվել ենք ՄՄՍՀ-ի օրթոդոնտիայի ամբիոնում կիրառվող ինֆորմացիայի մուտքի քարտից:

­­­­­ ­

Հաշվի առնելով ԱԾԱ-ների տարբեր դասակարգումների թերությունները, որոնք պայմանավորված են նրանց հիմնադրույթների սահմանափակվածությամբ (միայն ձևաբանական կամ ֆունկցիոնալ, էսթետիկ, էթիոլոգիական չափանիշների ընդգրկման նկատառումներով), ԱԾԱ-ների նոզոլոգիական տարատեսակների համակարգման ժամանակ մենք աշխատել ենք ցուցաբերել հնարավորին չափ համալիր մոտեցում՝ հաշվի առնելով ԱԾ-համակարգի ամբողջականությունը, որից էլ ելնելով, հատուկ հետազոտման թերթիկներում ներառել ենք առանձին ատամների անոմալիները, ատամնաշարերի անոմալիաները, կծվածքի անոմալիաները և փափուկ հյուսվածքների անոմալիաները: Նկարագրված հետազոտման թերթիկը թույլ է տալիս մաքսիմալ ամբողջականությամբ և համառոտ ձևով գրանցել յուրաքանչյուր հետազոտված անձի օրթոդոնտիկ կարգավիճակը՝ ներառելով մոտավորապես երեսուն չափանիշ: Ստացված տվյալները այնուհետև ենթարկվել են համաճարակաբանական վերլուծություն և արվել են համապատասխան եզրահանգումներ:­­­­­­ ­­­­ ­­­­­­ ­­­­ ­­­­­­­ ­­­­ ­­­­­ ­­­

Գրականություն

1. Хорошилкина Ф.Я., Малыгин Ю.М. Руко­водст­во по ортодонтии./Под ред. Ф.Я. Хорошилкиной. М., 1982, с. 6–8.
2. Al- Emran S., Wisth P.J., Boe O.E. Prevalence of malocclusion and need for orthodontic treatment in Saudi Arabia, Community Dent. Oral Epide­miol., 1990 Oct; 18(5):253-5.
3. Otuyemi O.D., Abidoye R.O. Malocclusion in 12-year-old suburban and rural Nigerian child­ren, Community Dent. Health, 1993 Dec; 10(4): 375-80.
4. Ng'ag'a P.M., Karongo P.K., Chindia M.L., Valderhaug J. Dental caries, malocclusion and fractured incisors in children from a pastoral community in Kenya, East Afr. Med. J., 1993 Mar, 70(3): 175-8.
5. Tang E.L., Wei S.H. Recording and measuring malocclusion: a review of the literature, Am. J. Orthod. Dentofacial. Orthop., 1993 Apr; 103(4): 344-51.
6. Zammit M.P., Hans M.G., Broadbent B.H., Johnsen D.C., Latimer B.M., Nelson S. Maloc­clu­sion in Labrador Inuit youth: a psychosocial, dental and cephalometric evaluation, Arctic Med. Res., 1995 Jan; 54(1): 32-44.
7. Burden D.J. Holmes A. The need for orthodon­tic treatment in the child population of the United Kingdom, Eur. J. Orthod., 1994 Oct., 16 (5): 395-9.
8. Holmes A. The prevalence of orthodontic treat­ment need, Br. J. Orthod., 1992 Aug; 19(3): 177-82.
9. So L.L., Tang E.L. A comparative study using the Occlusal Index and the Index of Orthodontic Treatment Need, Angle Orthod., 1993 Spring; 63(1): 57-64; discussion 65-6.
10. Ansai T., Miyazaki H., Katoh Y., Yamashita Y., Takehara T., Jenny J., Cons N.C. Prevalence of malocclusion in high school student in Japan according to the Dental Acsthetic Index, Community Dent. Oral Epidemiol., 1993 Oct; 21(5): 303-5.
11. Estioko L.J., Wright F.A., Morgan M.V. Ortho­don­tic treatment need of secondary scho­olchild­ren in Heidelberg, Victoria: an epidemiologic study using the Dental Aesthetic Index, Com­munity Dent. Health, 1994 Sep; 11(3): 147-51.
12. Tang E.L., So L.L. Correlation of orthodontic treatment demand with treatment need assessed using two indices, Angle Orthod., 1995; 65(6): 443-50.
13. Hill P.A. The prevalence and severity of maloc­clusion and the need for orthodontic treatment in 9-, 12-, and 15-year-old Glasgow schoolchild­ren, Br. J. Orthod., 1992 May; 19(2): 87-96.