«Խելքը գրեթե անօգուտ է այն մարդու համար, որն այլ որակներ չունի». Կարել Ալեքսիս (1873-1944). Սալուտեմ ամսագիր №2

Ֆրանսիացի վիրաբույժ, կենսաբան և ախտաֆիզիոլոգ, 1912 թվականին ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում արժանացել է Նոբելյան մրցանակի՝ անոթների կարման օրիգինալ մեթոդների և հյուսվածքային կուլտուրաների աճեցման տեխնիկայի մշակման համար։

• 1902  Շրջանաձև անոթային կարի տեխնիկա  (անոթային կարի հիմնադիր)
• 1906  Աուտովենոզ պլաստիկա
• 1912  Անոթային կարերի ստեղծում և արյունատար անոթների ու օրգանների փոխպատվաստում

Ֆրանսիայում՝ Լիոնի ծայրամասում գտնվող փոքրիկ Սեն-Ֆուա դե Լիոն քաղաքում, հարուստ գործարանատեր և հայտնի լիոնյան մետաքսի վաճառական Ալեքսիս Կարել Բիլիարդի ընտանիքում 1873 թ. հունիսի 28-ին ծնվում է առաջնեկը՝ Ալեքսիս Կարելը:

1894 թ. հունիսին երիտասարդ Կարելը ներկա է լինում Ֆրանսիայի Հանրապետության նախագահ Մարի Ֆրանսուա Սադի Կարնոյի դաժան մահափորձին՝ նրան դանակահարում են: Վերջինս ժողովրդի կողմից շատ սիրված լիբերալ քաղաքական գործիչ էր, որը վերացրեց Ֆրանսիայում բուլանգիզմի ռեակցիոն սպառնալիքը և հարգված էր մեծամասնության կողմից։ Գիշերը Կարնոն մահանում է. խցանվել էր խոշոր զարկերակը, և հանրապետության լավագույն վիրաբույժները ոչինչ չեն կարողանում անել։

Երիտասարդ Կարելին խորապես խոցում է ամբողջ երկրի սիրելիի մահը։ Նա սկսում է մտորել, մտածել արյունատար անոթները կարելու եղանակների մասին։

Եվ գնում է... դերձակուհիների մոտ։ Հմուտ ժանեկագործները, որ կարողանում էին կարել նրբագույն ժանյակները, նրան սովորեցնում են անհավատալիորեն բարակ, աչքի համար գրեթե աննկատ կարեր դնել՝ օգտագործելով շատ բարակ ասեղներ և գրեթե անտեսանելի թելեր։ Ըստ Ալեքսիսին ճանաչողների վկայության՝ նրա թեթև դողացող և մշտապես շարժվող, բարակ, երկար մատներով ձեռքերը մեծ տպավորություն էին թողնում շրջապատի վրա: Առաջին հաջողություններից հետո Ալեքսիսն ավելի մեծ խանդավառությամբ է փորձարկումներ անում, ձեռք բերում նոր հմտություններ և գիտելիքներ, ինչպես նաև ստեղծում հատուկ՝ վիրահատության ժամանակ մտքում ծագած բժշկական տեխնիկաներ, որոնք ավելի ուշ մտնում են համաշխարհային վիրաբուժության պատմության մեջ։

Կարելը սովորում է անոթները կարել այնպես, որ դրանց հատված եզրերը փաթաթվում են դըրսից՝ ներսից ապահովելով բացարձակապես հարթ մակերևույթ։ Դրանից բացի, տեսնելով, որ գլանաձև արյունատար անոթները կարելը բարդ է և անհարմար, նա ստեղծում է կարի ինքնատիպ տեխնիկա, որն անոթը ձգում է այնպես, որ վերջինիս հատույթը ձեռք է բերում եռանկյան տեսք: Իդեալական կարեր ստանալը դառնում է միանգամայն իրական:

Թելը նա պատում է պարաֆինով, իսկ վերջինիս թաղանթով` կեռիկները, նշտարը և այլ գործիքներ։ Այս ամենը կանխում է թրոմբոզի առաջացումը՝ այն ժամանակվա վիրաբուժության պատուհասը։  

1900 թ., ավարտելով Լիոնի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը, Ալեքսիսն ստանում է բժշկական գիտությունների դոկտորի աստիճան։

1900-1902 թթ. համալսարանում դասավանդում է անատոմիա, իսկ 1902 թվականից զբաղվում է արյունատար անոթները կարելու մեթոդների մշակմամբ։ Նույն թվականին նա ցուցադրություն է կազմակերպում համալսարանում՝ վարպետորեն կարելով զարկերակները և երակները, ինչպես նաև հաջողությամբ վերականգնում արյան հոսքը` վնասված անոթներում:
Չնայած հաջողություններին, նրա հետազոտություններն աջակցություն չեն ստանում համալսարանի ղեկավարության կողմից, և Լիոնի համալսարանում չի ստանում պրոֆեսորի պաշտոնը: Պատճառը, հավանաբար, նրա անզիջող բնավորությունն էր և բժշկական ֆակուլտետի որոշ ավանդույթներ չընդունելը։

Լիոնի համալսարանում չկարգավորված հարաբերություններից վրդովված՝ Կարելը 1903 թ. տեղափոխվում է Փարիզ և մեկ տարի կատարելագործվում բժշկության բնագավառում։ 1904-ին Կարելը մեկնում է Կանադա, այնուհետև ԱՄՆ, որտեղ դառնում է Չիկագոյի համալսարանին առընթեր Ֆիզիոլոգիական ինստիտուտի ասիստենտ։

Չիկագոյում լինելու ժամանակ՝ 1904-1906 թթ., նա կատարելագործում է իր վիրաբուժական տեխնիկան և իրականացնում օրգանների փոխպատվաստման առաջին վիրահատությունները, որոնք անհնար էր իրականացնել առանց նրա կարելու մեթոդի և տեխնիկական վարպետության։ Զբաղվում է արյունատար անոթների «ծայրը` ծայրին» կարելու տեխնիկայի մշակմամբ (Կարելի կար), որը հնարավորություն է տալիս իրականացնել օրգանների փոխպատվաստում՝ վերջիններիս ֆունկցիայի պահպանմամբ։ Նրա հետազոտության ուղղություններից մյուսը արյունատար անոթների և օրգանների պահպանումն էր հեղուկ միջավայրում՝ հետագայում դրանք փոխպատվաստելու համար, ինչպես նաև մեկուսացված օրգանների ֆունկցիան պահպանելու փորձերը՝ դրանք տեղադրելով հատուկ միջավայրով տարաների մեջ։

Նա կատարում է օրգանների փոխպատվաստման փորձարկումներ և հետագայում կատարելագործում ո՛չ միայն արյունատար անոթների և երիկամների, այլ նաև մի կենդանուց մյուսին ամբողջ վերջույթի փոխպատվաստման վիրաբուժական եղանակները։
Կարելն առանց դժվարության կարողանում էր վնասված զարկերակը կամ երակը փոխարինել տվյալ կենդանուց վերցված այլ արյունատար անոթով։ Անոթների նման աուտոփոխպատվաստումը ներկայում իրականացվող բազմաթիվ կարևոր վիրահատությունների հիմքն է։

1912 թվականին Կարելն արժանանում է Նոբելյան մրցանակի ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում՝ «անոթային կարերի ստեղծման և արյունատար անոթների ու օրգանների փոխպատվաստման աշխատանքների իրականացման համար»։ Մրցանակը շնորհելիս Կարոլինյան ինստիտուտի ներկայացուցիչ Ջուլիոս Ակերմանը շնորհավորում է Կարելին և ընդգծում անոթները կարելու նոր մեթոդի կարևորությունը. «Այս մեթոդի շնորհիվ կարի շրջանում ապահովվում է արյան ազատ հոսք, միևնույն ժամանակ, կանխվում են հետվիրահատական արյունահոսությունը, թրոմբոզը և անոթի երկրորդային նեղացումը։ Մեթոդը հնարավորություն է տալիս վերականգնել անոթների անցանելիությունը, անոթի հեռացված սեգմենտը փոխարինել պացիենտի կամ այլ մարդուց վերցված անոթի սեգմենտով»։

1911–1915 թթ. Կարելը մշակում է հյուսվածքային կուլտուրաների աճեցման տեխնիկա` արյան պլազմայի և սաղմնային հեղուկի կիրառմամբ, որոնք երկար ժամանակ ապահովում են մեկ հյուսվածքային կուլտուրայի աճը։

Կարելի կողմից ստեղծվել են նաև վերքերի մշակման, դրանց ապաքինման և լավացման նոր մեթոդներ, որոնք նկարագրվել են «Վարակված վերքերի բուժումը» գրքում (Treatment of Infected Wounds, 1917)։

Կենսաքիմիկոս Հենրի Դեկինի հետ միասին Կարելը մշակում է փափուկ, ոչ թունավոր և չգրգռող վարակազերծող նյութ՝ բաղկացած նատրիումի հիպոքլորիդի բուֆերային ջրային լուծույթից, որն արդյունավետ կիրառվում է վիրաբուժական միջամտությունների դեպքում` վերքերի լվացման և մշակման ժամանակ։ Կարել-Դեկինի մեթոդի կիրառումը զգալիորեն նվազեցնում է փտախտի առաջացման հաճախությունը, սակայն հետագայում այն փոխարինվում է հակաբիոտիկների կիրառմամբ։

...Սակայն այլ մարդուց մեկ ուրիշին օրգանի փոխպատվաստում կատարելիս Կարելն անհաջողության է մատնվում. «հյուսվածքները մերժվում են»։ Իմունիտետի մասին այն ժամանակ քիչ բան գիտեին։ Սկզբում Կարելը ենթադրում էր, որ դա տեղի է ունենում վարպետության պակասի հետևանքով։ Ժամանակի ընթացքում նա հասնում է այնպիսի մակարդակի, որ բոլոր ընտրանքներն անում էր ոսկերչական ճշգրտությամբ`մի քանի վայրկյանի ընթացքում։ Սակայն մանրէներն անմասն չէին մնում, հատկապես` փոքրագույնները։ Իմունոլոգները չէին կարողանում օգնել. համարվում էր, որ ֆագոցիտները կխժռեն միայն մանրէներին, այլ ոչ օտար հյուսվածքներն ու օրգանները։

1930–1935 թթ. Կարելը խանդավառված աշխատում է հայտնի օդաչու, գնդապետ Չ. Լինդբերգի հետ՝ ստեղծելով աշխարհում առաջին արհեստական սիրտը։ Այս աշխատանքը լիովին հաջողվում է, ստեղծվում է «պերֆուզիոն պոմպ», որը լիովին աշխատում է փոխպատվաստման ժամանակ և որի օգնությամբ հնարավոր է դառնում արյան և թթվածնի մատակարարումը մեկուսացված օրգանին։ Այս աշխատանքի արդյունքները հրապարակվում են «Օրգանների կուլտուրաները» հոդվածում (The Culture of Organs, 1938)։ Նա համառորեն շարունակում է աշխատել և էլի մի քանի բացահայտումներ է կատարում: 1938 թ., ստանալով պատվավոր պրոֆեսորի կոչում, անցնում է հանգստի։ Նա վաղուց արդեն հայտնի էր ամբողջ աշխարհում, նույնիսկ ԽՍՀՄ ԳԱ-ն նրան դարձրել էր իր թղթակից անդամը։

Սկսվել էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, և Կարելը, այդպես էլ չդառնալով ԱՄՆ քաղաքացի, հետ է կանչվում Ֆրանսիա։ Ֆրանսիական բանակի բժշկական զորամասերում ծառայության ժամանակ վիրավոր զինվորներին բուժելիս նա կիրառում է անոթները կարելու իր մեթոդը։ Պատերազմի տարիներին կատարած ծառայության համար պարգևատրվում է Պատվո լեգեոնի շքանշանով։

Պատերազմական շրջանի զրկանքների հետևանքով Կարելի առողջությունը վատթարանում է։ Նա մահանում է 1944 թ. նոյեմբերի 5-ին Փարիզում։

Աֆորիզմներ, մտքեր

• Որպեսզի յուրաքանչյուր գիտնական օժտված լինի ավելի շատ գիտելիքներով և տաղանդով, միայն մեկ մեթոդ կա. նվազեցնել գիտնականների թիվը:
• Ժամանակակից քաղաքի իրարանցման մեջ հոգեկան հանգստություն պահպանող մարդիկ անընկալունակ են նյարդային հիվանդությունների նկատմամբ։
• Խելքը գրեթե անօգուտ է այն մարդու համար, որն այլ որակներ չունի։
• Մարդը չի կարող առանց տառապանքի վերափոխել իրեն, քանի որ նա և՛ մարմար է, և՛ քանդակագործ։ 

https://www.krugosvet.ru, https://ihospital.ru,
https://biography.wikireading.ru, https://ihospital.ru/
https://www.peoples.ru, https://citaty.info, https://aforisimo.ru

«ՍԱԼՈՒՏԵՄ» առողջ ապրելակերպի ամսագիր
Պետական գրանցման համար․ 211․200․00969
[email protected]
+(374) 91 64 10 15
+(374) 98 79 15 15

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ