Պաշտպանեք ձեր իրավունքները` պահպանելով առողջությունը. Փոխնակ մայրության ինստիտուտի իրավական կարգավորումը Հայաստանի Հանրապետությունում

Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ փոխնակ մայրը դոնորական սաղմն իր արգանդում կրող կինն է, որից ծնված երեխան չի կրում նրա գենոտիպը:

Եթե տարիներ առաջ «փոխնակ մայր» բառակապակցությունն անծանոթ էր շատերին, ապա այսօր այդ մասին գիտեն գրեթե բոլորը:

Նկատի ունենալով ՀՀ վերարտադրողական տարիքի բնակչության անպտղության վերաբերյալ վիճակա-գրական տվյալները, կարելի է փաստել, որ փոխնակ մայրության ինստիտուտի ներդրումը պահանջված էր:

Հիշյալ գործընթացը հանգամանորեն կանոնակարգված է «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին»ՀՀ օրենքով: Օրենքով, մասնավորապես, սահմանված է, թե ով կարող է լինել փոխնակ մայր. վերջինիս և մյուս կողմի պարտականությունները, ինչպես նաև կարգավորման ենթակա այլ հարաբերություններ: 

Հարկ է նշել, որ օրենքի 15-րդ հոդվածի համաձայն` փոխնակ մայր կարող է լինել 18-35 տարեկան կինը, որը սահմանված կարգով ենթարկվել է բժշկագենետիկական հետազոտության, չեն հայտնաբերվել փոխնակ մայր լինելու հակացուցումներ: Միևնույն ժամանակ փոխնակ մայր կարող է լինել նաև վերարտադրողական տարիքի (18 տարեկանից սկսած) կինը, որը ցանկանում է կրել հղիություն` հարազատների կողմից տրամադրված սաղմով և ենթարկվել է բժշկագենետիկական հետազոտության, որի արդյունքում չեն հայտնաբերվել փոխնակ մայր լինելու հակացուցումներ: 

Իրավական տեսանկյունից փոխնակ մոր և ապագա ծնողների կամ պայմանագիր կնքած անձի միջև հարաբերությունները կարգավորվում են քաղաքացիական պայմանագրով:

Հաշվի առնելով տվյալ ինստիտուտի կարևորությունը, կնքված պայմանագիրը ենթակա է նոտարական վավերացման, որը թույլ է տալիս առավելագույնս պաշտպանել երկու կողմերի շահերը: 

Փոխնակ մայրության ինստիտուտի հատկանշական գծերից մեկը, որը ամրագրված է «Մարդու վերարտա-դրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքով. ծննդաբերելուց հետո, ըստ պայմանագրի, փոխնակ մայրն իրավունք չունի երեխային չհանձնելու մյուս կողմին: Ընդ որում` երեխային ամուսիններին կամ պայմանագիր կնքած անձին հանձնելու պահից սկսած փոխնակ մայրն իրենից ծնված երեխայի նկատմամբ այլևս որևէ իրավունք չունի և չի կրում որևէ պարտականություն:

Փոխնակ մորը փոխհատուցում տալու հարցը նույնպես կարգավորված է օրենքով: Օրենսդիրը նախատեսել է նաև, որ փոխնակ մայրը հղիությունը կրելու և ծննդաբերելու համար կարող է ստանալ դրամական հատուցում: Ընդ որում` հատուցման հետ կապված հարաբերությունները նույնպես կարգավորվում են կողմերի միջև կնքվող քաղաքացիական պայմանագրով: 

Եթե ծննդաբերելու համար դրամական հատուցում ստանալու հարցը թողնվել է կողմերի հայեցողությանը, ապա հղիության ընթացքի, ծննդաբերության, ինչպես նաև բժշկական փաստաթղթերով հաստատված բարդությունների վերացման հետ կապված ծախսերը, վերոնշյալ օրենքի 15-րդ հոդվածի համաձայն, ստանձնում են փոխնակ մոր հետ պայմանագիր կնքած` վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաներից օգտվող անձը կամ ամուսինները:

Հաշվի առնելով, որ փոխնակ մայրության ինստիտուտը ՀՀ-ում համեմատաբար նոր է, այն կարգավորող օրենսդրությունը պարբերաբար ենթարկվում է բարեփոխումների:

Մասնավորապես`«Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքում 2011թ. կատարված փոփոխությամբ ամրագրվեց մի կարևոր դրույթ, որի համաձայն փոխնակ մայրը չի կարող միաժամանակ լինել ձվաբջջի դոնոր: 

Այսպիսով, եթե նախկինում փոխնակ մայրը նաև ձվաբջջի դոնորն էր և իրավունք ուներ մինչև երեխայի ծնվելը հրաժարվել պայմանագրի կատարումից` հատուցելով պայմանագրի կողմ հանդիսացող, վերարտադրողականության օժանդակ մեթոդներից օգտվող անձի (անձանց) ծախսերը, ապա օրենքում կատարված փոփոխության շնորհիվ կանխվեց փոխնակ մոր կողմից նման գործողության հնարավորությունը:

Արդարացված է այն մտավախությունը, որ եթե փոխնակ մայրության ինստիտուտը գործում է շահույթ ստանալու նպատակով, հետագայում առաջանում են կանանց իրավունքների պաշտպանության խնդիրներ` վերջիններիս շահագործումից պաշտպանելու նպատակով: Այս և այլ նկատառումներով մի շարք երկրներում դրա կիրառումն արգելված է (Ավստրիա, Չինաստան, Ֆինլանդիա, Գերմանիա, Իտալիա և այլն): Որոշ երկրներում` Ավստրալիայում, Դանիայում, Հունաստանում, Իսրայելում և այլն, արգելվում է շահույթ ստանալու նպատակով իրականացվող փոխնակ մայրությունը: 

Ցավով պետք է արձանագրել, որ փոխնակ մայրության համար անհրաժեշտ են էական ֆինանսական միջոցներ, և Հայաստանում երեխա չունեցող ընտանիքը ոչ միշտ է կարողանում դիմել փոխնակ մոր ծառայություններին: Սակայն, անկասկած, բոլոր ռիսկերով հանդերձ, փոխնակ մայրությունը բժշկության բնագավառում մեծագույն ձեռքբերումներից է, հրաշք, որի շնորհիվ երրորդ անձի միջոցով հնարավոր է լույս աշխարհ բերել վերջինիս գենոտիպը չկրող երեխայի: 

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ