Կարճաժամկետ սակավաշարժության ազդեցությունը իմուն համակարգի լիմֆոիդ օրգանների իմունոմորֆոլոգիական տեղաշարժերի վրա

Ներածություն

Հասարակության զարգացման վերջին տասնամյակները նշանավորվում են գիտատեխնիկական հզոր առաջրնթացով, ինչր հանգեցրել է շարժողական ակտիվության նվազմանը` սակավաշարժությանը, որը Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով լուրջ խնդիր է հանդիսանում զարգացած երկրների համար: Աակավաշարժությունը, որր գտնվում է տարբեր ուղղվածության հետազոտողների ուշադրության կենտրոնում, դասվում է ժամանակակից բժշկության առավել արդիական խնդիրներին: Կատարված հետազոտությունների արդյունքներր անվիճելի են. սակավաշարժությունր, համարվելով քրոնիկական սթրես, առաջ է բերում կյանքի համար վտանգավոր, խորր փոփոխություններ` համակարգային, օրգանային, բջջային և ենթաբջջային մակարդակներում, ինչր դրսևորվում է կենտրոնական և պերի- ֆերիկ նյարդային, սիրտ-անոթային, հենաշարժիչ, մարսողական, էնդոկրին համակարգերի ֆունկցիոնալ խանգարումներով, որոնց նախորդում են հոմեոստազի և նյութափոխանակության խանգարումներ [3,4,8,11,12,13,15]: Այս փոփոխություններից անմասն չի մնում նաև իմուն համակարգր, որր չափազանց կարևոր դեր է խաղում օրգանիզմի կենսագործունեության տարբեր գործրնթաց ներում` նորմայում և ախտաբանական վիճակներում: Հետազոտություններր ցույց են տվել, որ կարճաժամ-կետ և երկարաժամկետ սակավաշարժությունր բա-ցասական ազդեցություն է ունենում իմունաբանական գործընթացների վրա [5,6,9,14]: Արդյունքում փոփոխվում է իմուն համակարգի ոչ յուրահատուկ և յուրահատուկ օղակների ֆունկցիոնալ ակտիվությունը և ստացված արդյունքներր առանձնանում են տվյալների որոշակի հակասականությամբ, ինչր հավանաբար բացատրվում է սակավաշարժության մոդելավորման պայմաններով և տևողությամբ: Սեր հետազոտությունների արդյունքներր ցույց են տվել, որ սակավաշարժության պայմաններում նկատվում է հակամարմինների առաջացման, մակրոֆագերի ֆունկցիոնալ ակտիվության արգելակում, կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվության փոփոխություն, TNF-a-ի, IL-2-ի և պրոլակտինի մակարդակների փոփոխություն [1,2,7,10]: Սրան զուգահեռ գրեթե ու-սումնասիրված չեն իմունոմորֆոլոգիական փոփո- խություններր իմուն համակարգի կենտրոնական և ծայրամասային օրգաններում կարճաժամկետ սակավաշարժության պայմաններում, ինյր հիմք հան-դիսացավ տվյալ աշխատանքի կատարման համար:

Աշխատանքի նպատակն է կառուցվածքային և իմունոմորֆոլոգիական փոփոխությունների ուսումնասիրումր թիմուսում, փայծաղում և ավշային հանգույցներում, B-լիմֆոցիտար պոպուլյացիայի հակամարմին արտաղրող ֆունկցիայի, իմունոկոմ- պետենտ բջիջների կողմից IL-6-ի սինթեզի որոշումր կարճաժամկետ սակավաշարժության պայմաններում:

Նյութերն ու մեթոդները

Հետազոտություններր կատարվել են 27 սպիտակ, անցեղ, սեռահասուն, 140-170գ. զանգվածով արու առնետների վրա: Փորձարարական խմբի կենդանիներր (յուրաքանչյուրում 7 կենղանի) ենթարկվել են 3, 7 ե 14 օր տևողությամբ սակավաշարժության (համապատասխանաբար I, II և III փորձարարական խմբեր): Ստուգիչ խմբում եղել է 6 առնետ, որոնք պահվել են վիվարիումի սովորական պայմաններում: Սակավաշարժության փորձարարական մողելավորումր կատարվել է կենղանիներին տեղափոխելով անցքեր ունեցող պլեքսիգլասային անհատական վանղակ-խցիկների մեջ, որտեղ սահ-մանափակվել է կենղանիների շարժողական ակտիվությունր տարբեր ուղղություններով` չխանգարելով շնչառական շարժումներր և կերի ու ջրի հասանե- լիությունր: Սակավաշարժության պայմաններում կենղանիներր մնացել են օրական 22 ժամ և միայն 2 ժամով տեղափոխվել են սովորական վանղակներ:3,7 և 14 օր տևողությամբ սակավաշարժությունից հետո կենղանիներր փորձից ղուրս են բերվել հաշվի առնելով բիոէթիկայի բոլոր անհրաժեշտ պայմանները` կապված փորձարարական կենղանիների էվթանազիայի հետ: Ստուգիչ ե փորձարարական խմբերի կենղանիներր ենթարկվել են նեմբուտալային անզգայացման, որից հետո գլխատվել են: Հե-տազոտման նյութ են հանղիսացել թիմուսի, փայծաղի ե ավշային հանգույցների հյուսվածքի կտորներր, որոնցում մորֆոլոգիական փոփոխություններր ու-սումնասիրվել են պարաֆինային բլոկներից ստացված ե հեմատոքսիլին-էոզինով ներկված պրեպարատներում: B-լիմֆոցիտար պոպուլյացիայի ե IL-6 արտաղրող իմունոկոմպետենտ բջիջների կազմի փոփոխություններր որոշվել են համապատասխանաբար ուղղակի և անուղղակի իմունոֆլյուորեսցենցիայի ռեակցիայով` կիրառելով Sigma (USA) ընկերության արտաղրած կոմերցիոն ռեակտիվները:

Ստացված արդյունքների նկարագրությունը

Ինչպես ցույց են տվել ստուգիչ ե I փորձարա-րական (3 օր տեողությամբ սակավաշարժություն) խմբերի առնետների իմունոգենեզի ծայրամասային օրգանների իմունաբանական հետազոտության տվյալներր, րնղհանուր առմամբ ղրանցում ղիտվել է նմանատիպ պատկեր, որր բնութագրվել է իմու-նոկոմպետենտ բջիջների յուրահատուկ լուսարձակման առկայությամբ` տեղակայված B կախյալ գոտիներում: Այսպես, փայծաղի սպիտակ պուլպայում յուրահատուկ ֆլուորեսցենցիան դիտվել է եզակի պլազմատիկ բջիջների ցիտոպլազմայում և ֆոլիկուլների ռեակտիվ կենտրոնների փոքր լիմ-ֆոցիտների մակերեսին: Թիկնոցային և մարգինալ գոտիներում հայտնաբերվել են փոքր լիմֆոցիտների խմբային կուտակումներ, որոնց մակերեսին յուրահատուկ ֆլուորեսցենցիան դիտվում է բարակ, անընդհատ կամ սեգմենտավորված երիզի ձևով: Կարմիր պուլպայի փայծաղային ձգաններում յուրահատուկ ֆլուորեսցենցիան գրանցվել է և´ փոքր լիմֆոցիտների մակերեսին, և´ պլազմատիկ բջիջների ցիտոպլազմայում: Ավշային հանգույցներում յու-րահատուկ լուսարձակումը դիտվել է ֆոլիկուլյար ապարատի ռեակտիվ կենտրոնների լիմֆոցիտների և պլազմատիկ բջիջների կողմից, մարգինալ և հար- կեղևային գոտիներում տեղակայված եզակի լիմ-ֆոցիտներում: Ուղեղային շերտում յուրահատուկ ֆլուորեսցենցիան դիտվել է լիմֆոցիտների և լիմֆոբ-լաստների մեծամասնության մակերեսին, ինչպես նաև փափկալարերում տեղակայված պլազմատիկ բջիջների ցիտոպլազմայում: 7 և հատկապես 14 օր տևողությամբ շարժողական ակտիվության մասնակի սահմանափակման ենթարկված լաբորատոր կենդանիների փայծաղի և ավշային հանգույցների համապատասխան շերտերում և գոտիներում դիտվել է B լիմֆոցիտար պոպուլյացիայի նկատելի նվազում, որոնց մակերեսին գրանցվել է յուրահատուկ ֆլուորեսցենցիա:

Այսպիսով, հարաբերական երկարատե սակավաշարժության վիճակր (III փորձարարական խումբ) ուղեկցվել է իմունոգենեզի ծայրամասային օրգանների հակամարմին սինթեզող ֆունկցիայի նկատելի ճնշմամբ, որն արտահայտվել է լիմֆոիդ ապարատի հիպոպլազիայով ե փայծաղի ու ավշային հանգույցների B-կախյալ գոտիների լիմֆոցիտար ե պլազմատիկ շարքի բջիջների քանակի նվազումով: Թիմուսի, փայծաղի ե ավշային հանգույցների իմունոկոմպետենտ բջիջներում IL-6-ի հայտնաբերման նպատակով դրված անուղղակի իմունոֆլուորեսցենցիայի ռեակցիայի արդյունքում դիտվել է հետեյալ պատկերր. ստուգիչ խմբի կենդանիների մոտ եզակի IL-6 դրական լիմֆոցիտներ հայտնաբերվել են սպիտակ պուլպայի ֆոլիկուլների շուրջզարկերակային գոտում, ռեակտիվ կենտրոններում, թիկնոցային ե մարգինալ գոտիներում, կարմիր պուլպայի փայծաղային ձգաններում, ավշային հանգույցների կեղեային շերտի ֆոլիկուլների մարգինալ գոտում, հարկեղեայի գոտում ե ուղեղային շերտի փափկալարերում: Ստուգիչ, I և II փորձարարական խմբերի կենդանիների թիմուսում հայտնաբերվել են եզակի փոքր ե միջին լիմֆոցիտներ կամ նրանց կուտակումները` 5-8 բջիջների տեսքով, որոնց ցիտոպ- լազման ուներ յուրահատուկ լուսարձակում: Որպես կանոն այդպիսի բջջային կուտակումներր տեղակայված էին կեղեային շերտի խորր բաժիններում: Փայծաղում և ավշային հանգույցներում նույնպես հանդիպում էին լիմֆոցիտար շարքի IL-6 դրական բջջիջներ, որոնք տեղակայված էին և´ B, և´ T- կախյալ գոտիներում:

7 օր տևողությամբ շարժողական ակտիվության մասնակի սահմանափակման ենթարկված կենդանիների (II փորձարարական խումբ) մոտ փայծաղի և ավշային հանգույցների T- կախյալ գոտիներում IL-6 դրական լիմֆոցիտների քանակր մի փոքր աճել է, սակայն B-կախյալ գոտիներում հանդիպում էին միայն եզակի փոքր լիմֆոցիտներ: Փորձի նշված ժամանակահատվածում IL-6 դրական լիմֆոցիտների քանակությունր աճել է նաև թիմուսում: 14 օր տևողությամբ սակավաշարժության ենթարկված կենդանիների մոտ (III փորձարական խումբ) թիմուսի կեղևային շերտում, չնայած նրա մասնակի աղքատացմանր լիմֆոցիտար շարքի բջիջներով, շարունակվում էր հայտնաբերվելIL-6 դրական լիմ-ֆոցիտների խմբային կուտակումներ, ինչպես և 7 օր տևողությամբ փորձի դեպքում: Այսպիսով, անցկացված իմունոմորֆոլոգիական հետազոտության տվյալներր վկայում են այն մասին, որ հարաբերական երկարատև սակավաշարժության պայմաններում, չնայած իմունոգենեզի օրգանների լիմֆոիդ հյուսվածքում հիպոպլաստիկ գործրնթաց ների զարգացմանր, T- կախյալ գոտիներում դիտվել է լիմֆոցիտների ակտիվացում` IL-6 արտադրելու ուղղությամբ:

Կենդանիների շարժողական ակտիվության հարաբերական երկարատև մասնակի սահմանափակումը ուղեկցվում է հիպոպլաստիկ գործրնթաց - ների զարգացումով իմունոգենեզի կենտրոնական և ծայրամասային օրգանների լիմֆոիդ հյուսվածքներում: Թիմուսում այդ գործրնթաց ներր արտահայտվել են կեղևային շերտի ակսիդենտալ ինվոլյուցիայով, փայծաղում և ավշային հանգույցներում` հիպոպլաստիկ գործրնթացներով, որոնք գերազանցապես տեղակայված են իմունոգենեզի ծայրամասային օրգանների B-կախյալ շերտերում և գոտիներում: Իրենց թաղանթին G դասի իմունոգլոբուլին ֆիքսող լիմֆոցիտների պոպուլյացիայի և պլազմատիկ բջիջների ցածր քանակությունր (որոնց ցիտոպլազմայում ևս որոշվում են նույն դասի հակամարմիններ) վկայում է այն մասին, որ հարաբերական երկարատև սակավաշարժության պայմաններում իմունոգենեզի օրգանների պատասխան ռեակցիայի շրջանակներում առավել խոցելին համարվում է ինունիտետի հումորալ օղակր` ի պատասխան հարուցված էքստրեմալ վիճակի: Միևնույն ժամանակ, չնայած հիպոպլաստիկ գոր-ծընթացների զարգացմանր, որոնք ունեն տարածուն բնույթ սակավաշարժության զարգացման հարա-բերական ուշ փուլերում, փայծաղի լիմֆոիդ հյուս-վածքներում ի հայտ են գալիս ռեպարատիվ-պրոլիֆերատիվ ռեակցիաներ, որոնք արտահայտվում են հիպերպլաստիկ պրոցեսներով փայծաղի կարմիր պուլպայի եզակի կից դասավորված ֆոլիկուլներում և հարկեղևային գոտու առանձին բաժիններում: Մեր հետազոտություններով նաև հաստատվել է, որ լիմֆոիդ շարքի IL-6 դրական բջիջներ առկա են թիմուսում և փայծաղի ու ավշային հանգույցների T-կախյալ գոտիներում` ինչպես ինտակտ, այնպես էլ 3, 7 և 14 օր տևողությ ամբ շարժողական ակտիվության մասնակի սահմանափակման ենթարկված կենդանիների մոտ: Միևնույն ժամանակ, փայծաղի և ավշային հանգույցների ներկայացուցչական T-կախյալ գոտիներում լիմֆոցիտար շարքի IL-6 դրական բջիջների քանակությունր նկատելիորեն աճել է 7 և 14 օր տևողությամբ սակավաշարժությու- նից հետո` համեմատած ստուգիչ և I փորձարարական խմբերի հետ:

Եզրակացություն

Ինչպես հայտնի է, կաթնասունների օրգանիզմում որպես IL-6-ի սինթեզի աղբյուր հանդես են զայիս ինչպես T, այնպես էլ B-լիմֆոցիտար պոպուլյացիաներր և մակրոֆագերը: Հենց այդ պատճառով որոշակի զգուշավորությամբ կարեյի է ասել, որ հարաբերական երկարատև սակավաշարժության դեպքում որպես IL-6-ի սինթեզի աղբյուր հանդես են գալիս հենց T-լիմֆոցիտար պոպուլյացիաները, քանզի մեր կողմից յուրահատուկ լուսարձակում դիտվել է ինչպես փայծաղի, այնպես էլ ավշային հանգույցների T-կախյալ գոտիներում, այն դեպքում, երբ B կախյալ գոտիներր (փայծաղի թիկնոցային գոտի, փայծաղային ձգաններ, ավշային հանգույցների ուղեղային նյութ) չէին պարունակում

IL-6-ի դեմ յուրահատուկ շիճուկով իմունոֆլյուորես- ցենցիայի ռակցիային արձագանքող լիմֆոցիտներ և մակրոֆագեր: Հաշվի առնելով IL-6-ի պլեոտրոպ հատկություններր` շատ վիճաբանական է IL-6-ի դերը իմունոախտաբանական գործրնթացների խթանման մեջ սակավաշարժության պայմաններում: Սակայն իմունիտետի ծայրամասային օրգաններում IL-6 դրական լիմֆոցիտների քանակի բարձրացումը հարկավոր է դիտարկել որպես հրահրող գործոն` րնդունակ առաջացնելու հիպերթերմիայի վիճակ, իսկ լյարդում` սուր փույի սպիտակուցների սինթեզ, ինչր խիստ բացասաբար կարող է անդրադառնալ սակավաշարժության ենթարկված լաբորատոր կեն-դանիների օրգանիզմի ինտերգրատիվ համակարգերի գործունեության վրա: Մյուս կողմից, IL-6 դրական լիմֆոցիտների քանակի ավելացումր կարելի է դիտարկել որպես հարմարողական մեխանիզմների ձևավորում սակավաշարժության ենթարկված կենդանիների լիմֆոիդ օրգաններում, քանզի հաստատված է համարվում, որ IL-6-ը դոզակախյ ալ մեխանիզմներով ապահովում է T և B լիմֆոցիտար պոպուլյացիաների պրոլիֆերացիան և տարբերակումը:

Գրականութցան ցանկ

1. Զալինյան Ս. Յռւ., Մանուկյան Կ.Ղ., Պողոսյան Գ.Մ. «Մարդու առողջությունը» IV ազգային գիտաբժշկական կոնգրեսի նյութերի ժողովածու, Երևան, 2005, էջ 153.
2. Абгарян К.Г., Манукян К.Г., Погосян Г.М., Шекоян В.А. Сборник научных трудов, посвященный 75-летию ЕГМУ им.М.Гераци. Ереван, 2005, с.11-13.
3. Акопян А.А. Мед. наука Армении. 1999. 1, с.47- 51.
4. Акопян В.П., Балян Л.С., Аветисян Н.А. Эксп. и клин. фармакология. 2006. Том 69. 2, с.10-13.
5. Брюхин Г.В. Пат. физ. и эксп. терапия. 1994, с.22-24.
6. Гарунова К.А., Григоренко Д.Е., Аминова Г.Г. Морфология. 2011. Том 139. 1, с.49-52.
7. Залинян С.Ю., Шекоян В.А., Манукян К.Г., Мурадян Д. М. Аллергология и иммунология. 2006 Том 7, 3, с.266.
8. AaTromHH ^.B. H coaBT. YcnexH coBpeMeHHoro ecTecTB03HaHHH. 2006, 2, c.41-42.
9. UypHH A.A. H coaBT. BMAA. 3Kcn. 6HOA. H MeA. 2003. TOM 136. 9, c.304-308.
10. Abgaryan K., Zalinyan S., Poghosyan G., Avagyan S., Shekoyan V. Shifts in contents of TNF-a, IL-2 and pro-lactin in blood serum and organs of immunogenesis under conditions of long-term hypokinesia. The New Armenian Medical Journal. March 2010, Vol.4. 1, p.7-8.
11. Booth F.W., Laye M.J., Lees S.J., Rector R.S.,Thyfault J.P. Eur J Appl Physiol. 2008. 102. p.381-390.
12. Das A., Kapoor K. et al. Pharmacological Research. 2000. Vol.42. 3, p.213-217.
13. Hem Lata, Ahuja G.K. et al. Indian Journal of Clinical Biochemistry. 2004. Vol.19. 2, p.1-4.
14. Zimecki M. et al. Pharmacological Reports. 2005. 57, p.811-817.
15. Zorbas Y.G., Kakuris K.K. et al. Int. J. of Med. Sci. 2005.2,p.107-113.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ