Օստեոպորոզի ռիսկի գործոնները հետդաշտանադադարային տարիքի կանանց մոտ

Օստեոպորոզը (ՕԶ) կմախքի հիվանդություն է, որը բնորոշվում է ոսկրային հյուսվածքի զանգվածի նվազմամբ, միկրոարխիտեկտոնիկայի խանգար- մամբ` բերելով ոսկրերի փխրունունթյան բարձրացման ե կոտրվածքների ռիսկի մեծացման [1]: Այն հանդիսանում է լայն տարածված հիվանդություն, որն իր նշանակելիությամբ, ըստ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) տվյալների, ոչ ինֆեկցիոն հիվանդությունների շարքում զբաղեցնում է չորրորդ տեղը` զիջելով միայն սիրտ-անոթային, քաղցկեղային հիվանդություններին ե շաքարախտին: ՕԶ-ն սպառնում է ամեն երրորդ կնոջն ու ամեն ութերորդ տղամարդուն 50 տարեկանից հետո [1,7]: Այսօր աշխարհում 200 միլիոն մարդ տառապում է ՕԶ-ով ե մասնագետների կանխատեսմամբ վերջինիս տարածվածությունը կշարունակվի` բերելով ազդրի կոտրվածքների թվի կրկնապատկման 2005-2050թթ. ընթացքում, դրանով իսկ հանգեցնելով հիվանդացության ե մահացության բարձրացմանն ու ֆինանսական ծախսերի կրկնակի մեծացմանը (5,6): ՕԶ-ով տառապող անձանց 80% կանայք են: Ընդ որում ՕԶ-ի վտանգը խիստ մեծանում է հետդաշտանադադարային շրջանում: Երկէներգետիկ դենսիտոմետրիան այսօր հանդիսանում է ՕԶ-ի ախտորոշման «ոսկե» ստանդարտ, որը թույլ է տալիս գնահատել անձի ոսկրերի հանքային խտությունը (ՈՀԽ): Այն հնարավորություն է ընձեռում նաե ախտորոշել ՕԶ-ն մինչ կոտրվածքի առաջանալը, կանխագուշակել կոտրվածքի ռիսկը, գնահատել ոսկրային հյուսվածքի կորուստը ե իրականացված բուժման արդյունավետությունը:

Սակայն հնարավոր չէ ամբողջ բնակչությանը ենթարկել դենսիտոմետրիկ հետազոտության տնտեսական աննպատակահարմարության ե սահմանափակ մատչելիության պատճառով: Այդ իսկ նկատառումից ելնելով ՕԶ-ի ռիսկի գործոնների իմացությունը վերջինիս ախտորոշման ե կան-խարգելման նպատակով ձեռք են բերում հատուկ նշանակություն: Ռիսկի գործոնները նույնը չեն տարբեր համույթներում ՕԶ-ի տարբեր տարածվածության, ժառանգական, սննդակարգի, ապրելա-կերպի առանձնահատկությունների պատճառով, ինչը ե պայմանավորում է ՕԶ-ի ռիսկի գործոնների համատարած օգտագործման անհնարինությունը առանձին համույթներում ե տարածաշրջաններում [2,9,10,11,12]:

Տվյալ աշխատանքի նպատակն է պարզել ՕԶ-ի ռիսկի գործոնները Երեան քաղաքում բնակվող հետդաշտանադադարային տարիքի կանանց խմբում:

Նյութը ե. մեթոդները: Պատահական րնտ- րությամբ 2010 թվականի րնթացքում հետազոտվել են 50-ից 69 տարեկան 165 կանայք, որոնք դիմել են դենսիտոմետրիկ հետազոտության «Մոր ե մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն»: Բոլոր հետազոտված կանայք գտնվում էին դաշտանադադարային շրջանում: Դաշտանադադարի տարիքր նրանց մոտ տատանվում էր 42-ից 56տ սահմաններում` կազմելով միջինր 47,9±0,4 տարի: Դաշտանադադարի տեողությունր հետազոտված կանանց խմբում տատանվում էր 1-ից 26տ սահմաններում` կազմելով միջինր 10,5±0,5տ: Դենսիտոմետրիկ հետազոտություն իրականացվել է Hologic DRG - 4500 (ԱՄՆ) սարքավորմամբ ողնաշարի գոտկային (L1-L4) 7 ազդրի պրոքսիմալ շրջանների րնդգրկմամբ: ՈՀԽ գնահատումր իրականացվել է րստ ԱՀԿ-ի կողմից առաջարկված Նցուցիչի: Նցուցիչր հետազոտվող այցելուի ՈՀԽ-ի համեմատումն է 30-35 տարեկան տարիքային խմբի միջին վիճակագրական նորմայի հետ: Չափման միավոր է հանդիսանում 1 ստանդարտ շեղումր (1 SD): T-ցուցիչի մեծությունը մինչև 1 SD գնահատվում է որպես նորմա, 1 SD-ից մինչև-2,5 SD` օստեոպենիա (ՕՊ) և 2.5 SD-ից ավելի փոքր` օստեոպորոզ:

Ստացված արդյունքները ե. դրանց քննարկումը: Հետազոտված կանայք բաժանվել են երեք խմբերի րստ Նցուցիչի մեծության: 31 կանանց մոտ արձանագրվելէ Նցուցիչի մեծություն մեծ 1 SD  որր թույլ է տվել նրանց ոսկրերի հանքային խտությունր գնահատել նորմայի սահամաններում: 48 կանանց Նցուցիչի մեծությունր տատանվում էր 1 SD-ից մինչև 2.5SD սահմաններում ե այս խմբում ախտորոշվել է ՕՊ: 83 կանանց մոտ ախտորոշվել է ՕԶ, քանզի նրանց մոտ Նցուցիչի մեծությ ունր փոքր էր 2,5 SD  ից: Հայտնի է, որ ՈՀԽ սկսում է նվազել արդեն 40 տարեկանից, սակայն ՕԶ-ի ռիսկր խիստ մեծանում է դաշտանադադարից հետո: Հետեաբար, տարիքր համարվում է ոսկրերի կոտրվածքի ե ՕԶ-ի ռիսկի գործոն [1,4]: Հետազոտված կանանց երեք խմբերի միջե չի արձանագրվել վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն րստ տարիքի (աղյուսակ 1):

Աղյուսակ 1. Հետազոտված կանանց անտրոպոմետ- րիկ տվյալները

Սակայն, եթե ոսկրերի նորմալ հանքային խտությամբ կանանց գերակշռող մասը` 82,4% պատկանում էր 50-59 տարիքային խմբին, ապա ՕԶ-ով կանանց միայն 57,8% (p‹0,001): Համապատասխանաբար, ՕԶ-ով կանանց 42,2% մեծ էր 60 տարեկանից, մինչդեռ նորմալ ՈՀԽ-ով կանանց միայն 29,4%: Ստացված տվյալնեը վկայում են, որ ՕԶ-ով կանանց խմբում դիտվում է տարիքի մեծացման հակում ի համեմատ ոսկրերի նորմալ հանքային խտություն ունեցող կանանց հետ: Անտրոպոմետրիկ տվյալների վերլուծությամբ պարզվել է, որ չի արձանագրվում վիճակագրորեն հավաստի տարբերությւոն ըստ հասակի հետազոտված կանանց խմբերի միջև: Սարմնի ցածր քաշը հանդիսանում է ոսկրերի ցածր հանքային խտության ինդիկատոր [1,3,4]: Սեր կողմից հետազոտված կանանց 3 խմբերում արձանագրվել է վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ըստ քաշի: Առավել բարձր քաշ արձանագրվել է ոսկրերի նորմալ հանքային խտություն ունեցող կանանց խմբում (84,5±0,4կգ), իսկ առավել ցածր` (69,8±0,2կգ) ՕԶ-ով կանանց խմբում (p‹0,001): Ըստ քաշի վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն է դիտվել նաև առաջին և երկրորդ, ինչպես նաև երկրորդ և երրորդ խմբի կանանց միջև (p‹0,01):

Սարմնի զանգվածի ցուցիչի (ՍԶՑ) փոքր մեծությունը (փոքր 20կգ/մ2) ևս հանդիսանում է ՕԶ-ի ռիսկի գործոն: Ըստ ՍԶՑ նույնպես արձանագրվել է վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ոսկրերի նորմալ հանքային խտությամբ և ՕԶ-ով կանանց միջև (p‹0,001) (աղյուսակ 2):

Աղյուսակ 2. ՄԶՑ -մեծությունները հետազոտված կանանց խմբում

Այսպես, առաջին խմբի կանանց խմբում ՍԶՑ միջինը կազմել է 32,1±0,9, իսկ ՕԶ-ով կանաց խմբում` 27,0±0,5: Վիճակագրորեն հավաստի տար- բերությ ուն ըստ ՍԶՑ դիտվել է նաե ՕՊ-ով ե ՕԶ-ով կանաց խմբերի միջե, ուր ՍԶՑ միջին մեծությունները կազմել են 30,4±0,7 ե 27,0±0,5 համապատասխանաբար (p‹0,001): ՍԶՑ նորմայից փոքր մեծություն (փոքր 18,5-ից) դիտվել է միայն ՕԶ-ով 4 (4,8%) կանանց մոտ: Նորմալ ՈՀԽ-ով ե ՕՊ-ով կանանց խմբերում և ոչ մի կնոջ մոտ չի արձանագրվել ՍԶՑ նման մեծություն: Բացահայտված է, որ նվազագույն վնասվածքի հետեանքով նախկինում ցանկացած տեղակայման կոտրվածք ունեցող անձանց մոտ հետագա կոտրվածքի ռիսկը մեծանում է գրեթե 2,2 անգամ [4]:

Ստացված արդյունքների վերլուծությամբ պարզվել է, որ ՈՀԽ-ի նորմալ մեծությ ամբ կանանցից ե ոչ մեկը նախկինում չի ունեցել կոտրվածք նվազագույն վնասվածքի հետեանքով, այն դեպքում, երբ ՕԶ-ով կանանցից 31-ը (37,2%) նշել են անամնեզում տարբեր տեղակայման կոտրվածքներ (p‹0,001): ՕՊ-ով 48 կանանցից 11 (22,9%) նույնպես նշել են նախկինում կրած կոտրվածքներ:

Հայտնի է, որ ՕԶ-ի ընտանեկան պատմություն ունեցող կանանց մոտ դիտվում է ավելի ցածր ՈՀԽ [3,4]: Ընդ որում ընտանեկան պատմությունը ընդգրկում է ոչ միայն ՕԶ-ի ախտորոշումը, այլ նաև նվազագույն վնասվածքների հետևանքով կոտրվածքները հարազատների մոտ 50 տարեկանից հետո [4,13]: Սեր կողմից հետազոտված 165 կանանցից 10 են (6,1%) նշել կոտրվածքներ հարազատների մոտ: Եթե ՕՊ-ով և ՕԶ-ով տառապող կանանցից 5 (10,4%) և 4 (4,8%) համապատասխանաբար նշել են կոտրվածքներ հարազատների մոտ, ապա ոսկրերի նորմալ հանքային խտություն ունեցող կանանցից միայն մեկը: Ծխախոտի օգտագործումը համարվում է ՕԶ-ի զարգացման նշանակելի գործոն [8,13]: Ծխող անձանց ՈՀԽ-ն 1,5-ից 2 անգամ ավեյի ցածր է, քան չծխող անձանցը: Համաձայն ստացված տվյալների, ՈՀԽ-ի նորմալ ցուցանիշներով կանանցից ծխում էին 2 (5,9%), մինչդեռ ՕՊ-ով և ՕԶ-ով կանանցից 7 (14,5%) և 15 (18,1%) համապատասխանաբար (p‹0,02): Վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ըստ ծխելու հաճախության դիտվել է նաև ոսկրերի նորմալ հանքային խտություն ունեցող և ՕԶ-ով կանանց խմբերի միջև (p‹0,02):

Ապացուցված է, որ սննդի միջոցով ընդունվող կալցիումի բավարար քանակը նվազեցնում է կոտրվածքների ռիսկը [8]: Կաթն ու կաթնամթերքը հանդիսանում են կալցիումի հիմնական աղբյուրը մարդ-կանց համար: Բացահայտված է հավաստի կապ կաթնամթերքի ընդուման և ՈՀԽ-ի մեծության միջև [4,13]: Սեր կողմից հետազոտված կանանց խմբում կաթնամթերք ընդհանրապես չէին օգտագործում 36-ը (21,8%). նորմալ ՈՀԽ ունեցող կանանց 17,6%, ՕՊ-ով` 22,9% և ՕԶ-ով 22,8%: Ստացված տվյալները թույլ են տալիս առանձնացնել ՕԶ-ի որոշ ռիսկի գործոններ Երևան քաղաքում բնակվող հետդաշտանադադարային տարիքի կանանց խմբում. մարմնի ցածր քաշը, ՍԶՑ ցածր մեծությունները, ցածր տրավմատիկ կոտրվածքները անամնեզում, ծխելը, կաթնամթերքի չօգտագործումը:

Հայտնի է, որ ՕԶ-ը չունի յուրահատուկ կլինիկական պատկեր: Այն հիմնականում ախտորոշվում է, երբ ի հայտ են գայիս ՕԶ-ի բարդությունները` կոտրվածքները: Սինչդեռ ՕԶ-ի ռիսկի գործոնների իմա-ցությունը, դրանց գնահատումը կլինիկական գործելակարգում կարող են նպաստել հիվանդների վաղ հայտնաբերմանը, իսկ ՕԶ-ի բուժման և կանխարգելման արդյունավետությունը կախված է ախտաբանության ժամանակին և ճիշտ ախտորոշումից: ՕԶ-ի ռիսկի գործոնների, ինչպես նաև կոտրվածքների առկայությունը հետդաշտանադադարային տարիքի կանանց մոտ պետք է հաշվի առնել կանխարգեյիչ և բուժական միջոցառումների կազմակերպման նպատակով:

Գրականութցան ցանկ

1. Остеопороз. Диагностика, профилактика и лечение. Клинические рекомендации Российской ассоциации по остеопорозу, под.редакцией Беневоленской Л.И. и Лесняк О.М. М., 2005. 171с.
2. Флетчер Р., Флетчер С., Вагнер Э. Клиническая эпидемиология. Основы доказательной медицины. Москва: Медиа Сфера, 1998. 352 с.
3. AACE medical guidelines for the prevention and treatment of postmenopausal osteoporosis: 2001 edition, with selected updates for 2003. Endocr. Pract. 2003.Vol.9,N6. P. 544-564.
4. Brown J.P., Josse R.G. 2002 clinical practice guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in Canada. CMAJ. 2002. Vol.167, N10. Suppl. P. S1-S34.
5. Cummings SR, Melton LJ. Epidemiology and outcomes of osteoporotic fractures. Lancet. 2002 May 18; 359(9319):1761-7.
6. Cummings SR, Nevitt MC, Browner WS. et al. Risk factors for hip fracture in white women. Study of Osteoporotic Fractures Research Group. N Engl J Med. 1995 Mar 23; 332(12):767-73.
7. Hodgson SF, Watts NB, Bilezikian JP. et al. AACE Osteoporosis Task Force. Endocr Pract. 2003 Nov-Dec; 9(6):544-64.
8. Institute for Clinical Systems Improvement (ICSI) Health Care Guideline: Diagnosis and Treatment of Osteoporosis. 3rd edition, July 2004.www.icsi.org.
9. Lau EM, Lam V, Li M. et al. Vitamin D receptor start codon polymorphism (Fok I) and bone mineral density in Chinese men and women. Osteoporos Int. 2002 Mar; 13(3):218-21.
10. Lee HJ, Kim SY, Koh JM. Et al, Polymorphisms and haplotypes of integrinalpha1 (ITGA1) are associated with bone mineral density and fracture risk in postmenopausal Koreans. Bone. 2007 Dec; 41(6):979-86. Epub 2007 Sep 5.
11. Povoroznyuk VV, Dzerovich NI, Karasevskaya TA. Bone mineral density in Ukrainian women of different age. Ann N Y Acad Sci. 2007 Nov; 1119:243-52.
12. Sanders KM, Nicholson GC, Ugoni AM. et al. Health burden of hip and other fractures in Australia beyond 2000. Projections based on the Geelong Osteoporosis Study. Med J Aust. 1999 May 17; 170(10): 67-70.
13. Scottish Intercollegiate Guidelines Network (SIGN)#71. Management of osteoporosis: a national clinical guideline, June 2003. www.sign.ac.uk.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ