Առանձնացված գանգուղեղային վնասվածքի հանդիպման հաճախականությունդ առանձին տարիքային խմբերում տարբեր սեռի հիվանդների մոտ եվ դրա բուժման հարցերը

Արդիականությունը: Տրավմատիզմը տարեց տարի աճում է ամբողջ աշխարհում արդյունաբերության, շինարարության, տրանսպորտի զարգացմանը զուգընթաց` դաոնալով առողջապահական, սոցիալական և էկոնոմիկ լրջագույն խնդիր ցանկացած երկրի համար [1,4,10,11,13,14]: Այսպես, նեյրոտրավմատիզմի հետեանքով ՌԴ-ում ամեն տարի դիտվում է աշխատունակության կայուն կորուստ ավելի քան 100.000 անձանց մոտ, ընդ որում նրանց 40-60%-ը դառնում են 1-ին կամ 2-րդ կարգի հաշմանդամներ, ինչը մեծ էկոնոմիկ վնաս է երկրին, կապված սոցիալական վճարումների հետ որոնք կազմում են ներքին համախառն արդյունքի շուրջ 1.5%-ը [2,3,6,8,9,16]: Գործնականում առողջացում կամ կայուն կոմպենսացիա դիտվում է փակ գանգուղեղային վնասվածքով (ԳՈՒՎ-ով) հիվանդների միայն 30%-ի մոտ: Նույնիսկ թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանդների շուրջ 15%-ի մոտ դիտվում են որոշ խանգարումներ այսպես կոչված պոստկոմոցիոն համախտանիշի ձեով [7,15]: Գանգուղեղային վնասվածքը անհետաձգելի նյարդավիրաբուժության ամենաարդիական խնդիրներից մեկն է պայմանավորված ախտո-րոշման ե բուժման խրթին հարցերով, կլինիկա-կան դրսեորման բազմազանությամբ, ընթացքի առանձնահատկություններով, ծանրությամբ, մահացության ե հաշմանադումաթյան բարձր ռիսկով, հանդիպման հաճախականության մեծացմամբ, որոնց կարեորություն ավելի է ընդգծվում եթե նկատենք, որ ԳՈՒՎ-ով հիմնականում տառապում են աշխատունակ` երիտասարդ ե միջին տարիքի անձիք [5,12,17]:

Ներկա աշխատանքի նպատակն է հանդիսանում ուսումնասիրելու առանձնացված ԳՈՒՎ-ի հանդիպման հաճախականությունը առանձին տարիքային խմբերում տաբեր սեռի հիվանդների մոտ ե դրա բուժման հարցերը:

Մեթոդները և նյութը: Քննարկման նյութ է հանդիսացել 2010թ-ի հունվարի մինչե 2011 թ-ի հունվարի 1-ը ընկած ժամանակահատվածում «Արմե- նիա» ՀԲԿ-ի նյարդավիրաբուժական բաժանմունքում բուժված առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդների հիվանդության նկարագրերը: Բնդհանուր եղել են 139, որոնցից 40-ը կանայք, 99-ը` տղամարդիկ: Իզոլացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդներից առանձնացվել են հիվանդների հետեյալ խմբերը. թեթե ԳՈՒՎ-ով ե գանգաթաղի տարբեր շրջանների փափուկ հյուսվածքների վերքերով (31) ու առանց վերքերի (45) հի-վանդների, միջին ծանրության ԳՈՒՎ-ով հիվանդներին), ծանր սուր ԳՈՒՎ-ով հիվանդների, որոնցում առանձնացվել են կոնսերվատիվ(12) ե վիրահատական եղանակով բուժված հիվանդների խմբեր (23) ե հիվանդության ավելի ուշ փուլերում վիրահատված հիվանդների (15), ինչր պատկերավոր ներկայացված է դիագրամ 1-ում.

Դիագրամ 1: Հիվանդների բաշխվածությունն ըստ իզոլացված ԳՈՒՎ-ի ձևերի

Առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդներից 63-ր րնդունվել են նյարդավիրաբուժական բաժանմունք շտապօգնության ուղեգրերով, 37-ր` բաժանմունքի բժիշկների ուղեգրերով, 11-ը շտապ դեպքեր են եղել, 4-ը պոլիկնիլիկայի ուղեգրերով, 21-ր տեղափոխվել ենվերակենդանացմանբաժանմունքից:

Առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդներից 93-ր եղել են Երեանի բնակիչներ, 13-ր` այլ քաղաքների, 31-ր` գյուղական բնակավայրերի, 1-ր արտասահմանի քաղաքացի: Բոլոր հիվանդներր բաժանվել են հետեյալ տարիքային խմբերի 16-20տ, 21-30տ., 31-40տ., 41-50տ., 51-60տ., 61-70տ., 71տ. ե ավելի տարիքի հիվանդների տարիքային խմբերի: Բոլոր հիվանդներից 76-ր եղել են թեթե ԳՈՒՎ- ով հիվանդներ, նրանցից 50-ր տղամարդ, 26-ր կանայք (աղյուսակ 1): 16-20տ. 9 հիվանդներ, 6-ր տղամարդ, 3-ր` կին, 21-30տ.` 21 հիվանդներ, 16-ր տղամարդիկ, 5-ր` կանայք, 31-40տ.` 16 հիվանդներ, 11-ր տղամարդ, 5-ր կին, 41-50տ.` 14 հիվանդներ, 6 տղամարդ, 8-ր կին: 51-60տ. 6 հիվանդներ, 3-ր տղամարդ, 3-ր կին: 61-70տ 7 հիվանդներ, 5-ր տղամարդ, 2-ր` կին: 71-ից բարձր տարիքի 3 արական սեռի հիվանդներ:

Թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանդներից 31-ը եղել են վերքով, որոնցից 24-ր տղամարդ, 7-ր` կին, իսկ մնացած 45 հիվանդներր վերքեր չեն ունեցել, րնդ որում 26-ր եղել են տղամարդիկ, 19-ր` կանայք: Թեթե ԳՈՒՎ-ով ե վերքով հիվանդներից 18-20 տ են եղել 3 հիվանդներ, նրանցից 2-ր տղամարդ, 1-ր` կին: 21-30տ. 10 հիվանդներ, 8-ր տղամարդիկ, 2-ր` կանայք: 31-40տ. 6 հիվանդներ, 5-ր տղամարդ, 1-ր կին: 41-50տ. 6 հիվանդներ, 4 տղամարդ, 2-ր կին: 51-60տ. 3 հիվանդներ, 2-ր տղամարդ, 1-ր կին: 61-70տ 1 հիվանդ արական սեռի: 71-ից բարձր տարիքի 2 արական սեռի հիվանդներ: Առանց վերքի թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանդներից 16-20 տ են եղել 6 հիվանդներ, նրանցից 4-ր տղանարդ, 2-ր` կին: 21- 30տ. 11 հիվանդներ, 8-ր տղամարդիկ, 3-ր` կանայք: 31-40տ. 10 հիվանդներ, 6-ր տղամարդ, 4-ր կին: 41-50տ. 8 հիվանդներ, 2 տղամարդ, 6-ր կին: 51-60տ.

3 հիվանդներ, 1-ր տղամարդ, 2-ր կին: 61-70տ 6 հիվանդներ, 4 տղամարդ, 2 կին: 71-ից բարձր տարիքի 1 արական սեռի հիվանդ:

Աղյուսակ 1. Թեթև աոանձնացված ԳՈՒՎ- ով հիվանդների բաշխվածությունը տարբեր տարիքային խմբերում, ըստ սեոի

13 հիվանդների մոտ ախտորոշվել է միջին ծանրության ԳՈՒՎ, որոնցից 8-ր տղամարդ, 5-ր կին: Այս հիվանդներից 21-30տ. 2 հիվանդներ, 1-ր տղամարդ, 1-ր` կին: 31-40տ. 2 արական սեռի հիվանդներ: 41- 50տ. 3 հիվանդներ, 1 տղամարդ, 2-ր կին: 51-60տ. 2 արական սեռի հիվանդներ: 61-70տ 2 արական սեռի հիվանդներ: 71-ից բարձր տարիքի 2 իգական սեռի հիվանդներ: 50 հիվանդների մոտ ախտորոշվել է ծանր սուր առանձնացված ԳՈՒՎ կամ ենթասուր ե խրոնիկական րնթացքի սուբղուրալ հեմատոմաներ, որոնք եղել են հիվանղության սուբկոմպենսացիայի կան ղեկոմպենսացիայի փուլում: Այս հիվանղներից 41-ր տղամարղ են եղել, 9-ր` կին (աղյուսակ 2):

Ծանր ԳՈՒՎ-ով հիվանղներից 12-ը բուժվել են կոնսերվատիվ եղանակով, որոնցից 10-ը եղել են տղամարղիկ, 2-ը` կին: Այս հիվանղներից 21-30տ.2արական սեռի հիվանղներ: 31-40տ. 4 հիվանղ- ներ, 3-ը` արական սեռի, 1-ը` իգական: 41-50տ. 1 արական սեռի հիվանղ: 51-60տ. 2 արական սեռի հիվանղներ: 61-70տ 2 արական սեռի հիվանղներ: 71- ից բարձր տարիքի 1 իգական սեռի հիվանղ: 38 հիվանղներ բուժվել են վիրահատական եղանակով, որոնցից 31-ը տղամարղիկ, 7-ը` կանայք: Նրանցից 23-ը եղել են ծանր սուր առանձնացված ԳՈՒՎ-ով, որոնցից 11-ր տղամարղ, 4-ը կին: Այս հիվանղներից 16-20տ. 2 հիվանղներ են եղել, 1-ը արական սեռի, 1-ը իգական, 21-30տ. 5 հիվանղներ, 4-ը` արական, 1-ը իգական, 31-40տ. 1 արական սեռի հիվանղ, 41-50տ.5արական սեռի հիվանղներ, 51-60տ. 7 հիվանղներ,6-ը` արական սեռի, 1 իգական: 61-70տ 2 արական սեռի հիվանղներ, 70-ից բարձր տարիքի 1 արական սեռի հիվանղ: 15 հիվանղներ վիրահատվել են ենթասուր ե խրոնիկական րնթացքի սուբղուրալ հեմատոմայի կապակցությամբ, որոնցից 5-ր ենթասուր րն-թացքի, 10-ր խրոնիկական, 11` տղամարղ, 4-ր` կին, նրանցից 31-40տ. 3 հիվանղներ, 1-ր` կին, 41-50տ.3հիվանղներ, 1-ր կին, 51-60տ. 1 հիվանղ, 61-70տ. 6 հիվանղներ, 1-ր կին, 71-ից բարձր տարիքի 2 հի-վանղներ, 1-ր կին: 

Աղյուսակ 2. Ծանր սուր աոանձնացված ԳՈՒՎ կամ ենթասուր և խրոնիկական ընթացքի սուբղուրալ հեմա-տոմաներով հիվանդների բաշխվածությունը տարբեր տարիքային խմբերում ըստ սեոի

Արդյունքները և քննարկումը: Հետազոտության արդյունքում պարզ դարձավ, որ առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիմնականում տառապում են տղամարդիկ(99:40): Սա բացատրվում է նրանով, որ տղամարդիկ ցուցաբերում են ավելի մեծ ֆիզիկական մեծ ակտիվություն, մեծ է նրանց սոցիալական դերն ու կշիռր, ավելի շատ են չարաշահում ալկոհո- լր, ինչր մեծացնում է կենցաղային, աշխատանքային վնասվածքների ե ավտոպատահարների հան-դիպման հավանականությունն ու հաճախությունր տղամարդկանց մոտ: Բացի սրանից տղամարդկանց շրջանում ավելի շատ են գրանցվում ծեծի դեպքերր տարաբնույթ վիճաբանությունների ժամանակ: Նկատելի է, որ նյարղավիրաբուժական բաժանմունքում բուժված առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանղների մեջ մեծ մասնաբաժին ունի թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանղների խումբր(55%), որն իրականում շատ ավելի մեծ կարող էր լինել, եթե հաշվի առնենք, որն նրանցից շատերր հրաժարվել են հոսպիտալիզացիայից կամ չեն ղի- մել մասնագիտացված ստացիոնարներ: Նկատելի է ղառնում, որ հիվանղության տարբեր փուլերում դրսեորվող և նեյրովիզուալիզացիոն հետազոտություններով հաստատված առանձնացված ծանր ԳՈՒՎ-ով հիվանղների մեծ մասր ունենում են վիրահատական բուժման կարիք, հետեաբար ցանկալի է նման հիվանդներին հոսպիտալիզացնել այնպիսի կլինիկաներ, որտեղ գործում է նյարդավիրաբուժական, նյարդառեանիմացիոն ծառայություններ, բավարար մակարդակի վրա է նեյրովիզուալիզացիոն ե այլ ախտորոշիչ հետազոտություների իրականացման ե բուժման համար անհրաժեշտ սարքավորումների հա- գեցվածությունը:

Հիվանդների մեծ մասի բուժտարահանումր վնասվածք ստանալու վայրից կլինիկա իրականացվում է շտապ օգնության բրիգադաների կողմից (46%), ինչից հասկանալի է դառնում մինչհոսպիտա- լիզացիայի փուլում նրանց կողմից առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդներին ցուցաբերվող համապատասխան ու լիարաժեք բուժօգնության կարեորությունը: Հիվանդներից մի մասր րնդունվել են հիվանդության սուր փուլում շոկային վիճակով ե հոսպի- տալիզացվել վերակենդանացման բաժանմունք, հետագայում այնտեղից տեղափոխվել նյարդավիրաբուժական բաժանմունք(16%): Սրանք հիմնականում ծանր ե միջին ծանրության առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդներն են եղել, ուստի կարեորվում է բուժման այս փուլում նեյրոռեանիմացիոն ծառայության, ցույց տրվող բուժօգնության բավարար մակարդակի համար անհրաժեշտ պայմաններն ու բուժանձնակազմի պատրաստվածությունր: Հիվանդների մի փոքր մասր ինքներն են կլինիկա դիմել ե րնդունվել նյարդավիրաբուժական բաժանմունքում, գրանցվելով որպես շտապ դեպքեր, սրանք եղել են թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանդներր(8%): Քիչ չեն եղել հի- վանդներր որոնք րնդունվել են նյարդավիրաբուժական բաժանմունք բաժանմունքի բժիշկների ուղեգ- րերով(27%), սրանք հիմնականում այն հիվանդներն են, որոնք օգտվել են կլինիկայի կողմից ցուցաբերվող վճարովի բուժծառայությունից, մասնավորապես գլխուղեղի ցնցումով ե ենթասուր կամ խրոնիկական րնթացքի տրավմատիկ բնույթի սուբդուրալ հեմատոմայով հիվանդներր: Վերջիններից 4-ը, ում մոտ հիվանդությունն ունեցել է սուբկոմպենսացված դրսեո- րում, րնդունվել են նյարդավիրաբուժական բաժանմունք պոլիկնիլիկաների ուղեգրերով(3%):

Առանձնացված ԳՈՒՎ-ով հիվանդների մեծ մասր եղել են Երեանի բնակիչներ(68%), սակայն քիչ չեն եղել այլ բնակավայրերի բնակիչները, որոնց մեծ մասր վնասվածք է ստացել Երեա- նում կամ նրան հարակից շրջաններում, եղել են դեպքեր երբ հիվանդներր տեղափոխվել են Երեան ՀՀ այլ բնակավայրերից: Նկատելի է դառնում, որ առանձնացված թեթե ԳՈՒՎ-ով հիվանդների մոտ գանգաթաղի տարբեր հատվածներում փափուկ հյուսվածքների վերքերի առկայությունն էական ազդեցություն չի ունեցել հիվանդների հոսպիտալի- զացման հարցում, ավելին առանց վերքերի հոսպի- տալիզացված հիվանդներն գերակշռել են վերքերով հիվանդներին(45:31): Գրեթե բոլոր տարիքային խմբերում էլ գերակշռել են տղամարդիկ: Թեթե ԳՈՒՎ-ն առավելապես հանդիպել է աշխատունակ տարիքում` 21-50 տ հիվանդների մոտ(76 հիվանդներից 51-ի մոտ), հետեաբար սա ոչ միայն բժշկական այլ նաե կարեորագույն սոցիայական խնդիր է: Ոնդ որում իզուր չէ նկատել, որ բոլոր տարիքային խմբերից թեթե ԳՈՒՎ-ն հաճախ հանդիպել է 21- 30տ. հասակի տղամարդկանց շրջանում(16:5): Սա պայմանավորված է նրանով, որ այս տարիքի տղա-մարդկանց ֆիզիկական ակտիվությունր մեծ է բոլոր այն բնագավառներում, որտեղ մեծ է վնասվածք ստանալու հավանականությունր, տարիքային այս խմբի տղամարդիկ ոչ հազվադեպ ենթարկվում են ծեծի, փոքր է ավտոմեքենաներ վարելու, ֆիզիկական բնույթի մասնագիտական աշխատանքով զբաղվելու նրանց փորձն ու քիչ չեն ալկոհոյի չարաշահման դեպքերր: Միջին ԳՈՒՎ-ն չի հայտնաբերվել 16- 20տ տարիքային խմբում, մնացած բոլոր տարիքային խմբերում գրեթե հավասարապես է հանդիպել, առավելապես տղամարդկանց շրջանում(8:5):

Ծանր ԳՈՒՎ-ով կոնսերվատիվ բուժում ստացած հիվանդներից բոլորր եղել են21ե ավելի տարիքի, որոնց մեջ գերակշել են տղամարդիկ(10:2), րնդ որում առավել հաճախ այն հանդիպել է 31-40 տարեկան հասակի տղամարդկանց մոտ(3:1): Սուր ծանր ԳՈՒՎ-ով ե ենթասուր ու խրոնիկական սուբդուրալ հեմատոմաներով հիվանդներր ենթարկվել են վի-րահատական բուժման: Այս հիվանդների շրջանում գերակշռել են տղամարդիկ(41:9) բոլոր տարիքային խմբերում: Ոնդ որում առանձնացված ծանր, սուր ԳՈՒՎ-ով առավելապես տառապել են արական սեռի ներկայացուցիչներր (20:3), առավելապես աշխատունակ տարիքում` 21-60տ հասակում(77%): Մինչդեռ առանձնացված ԳՈՒՎ-ի ավելի ուշ շրջանի հետեանքներն` ենթասուր ե խրոնիկական սուբդուրալ հեմատոմաներր, առավել հաճախ հանդիպել է

60-ից ավելի տարիքի հասակի(53.3%) հիվանդների մոտ: Այս հիվանդների մեջ ես տղամարդիկ ունեցել են զգալի գերակշռություն(11:4): Սա հավանաբար պայմանավորված է ոչ միայն վնասվածքի մեխանիզմով, այլե այդ տարիքային խմբերի հիվանդների մոտ առկա տարիքային փոփոխություններով ու առանձնահատկություններով, ուղեկցող տարբեր հիվանդություններով, մասնավորապես գլխուղեղի անոթների աթերոսկլերոտիկ փոփխություններով, շաքարային դիաբետով ե այլն:

Եզրահանգումները:

1. Առանձնացված ԳՈՒՎ-ով տառապում են հիմնականում աշխատունակ տարիքի ազգաբնակչության արական սեռի ներկայացուցիչներր, րնդ որում թեթե ԳՈՒՎ-ով առավելապես 21-30տ. հասակում, իսկ միջին ծանրության ԳՈՒՎ-ով գրեթե բոլոր տարիքային խմբերում հավասարաչափ:
2. Առանձնացված ծանր, սուր ԳՈՒՎ-ով առավելապես տառապում են արական սեռի ներկայացուցիչներր աշխատունակ տարիքում` 21-60տ հասակում, իսկ հիվանդության ավելի ուշ շրջանի ծանր հետեանքներով 60-ից ավելի տարիքի հասա- կում:
3. Առանձնացված ԳՈՒՎ-ի տարբեր փուլերում դրսեորվող ե նեյրովիզուալիզացիոն հետա-զոտություններով հաստատված առանձնացված ծանր ԳՈՒՎ-ով հիվանդների մեծ մասր ունենում են վիրահատական բուժման կարիք, հետեաբար անհրաժեշտ է նման հիվանդներին վնասվածքի վայրից բուժ-տարահանել նեյրոդիագնոստիկ, նեյրոռեանիմացիոն ե նեյրովիրաբուժական ծառայություններ ունեցող կլինիկաներ: 

 Գրականութցան ցանկ

1. Агаджанян В.В. Политравма. Новосибирск. Наука,2003. 492с.
2. Бабенко А.И. Проблемы социальной гигиены,здравоохр. и истории медицины. 2003. 5. c.40-42.
3. Багненко Ф. Скорая мед. помощь. 2007.1. 5-11.
4. Гуманенко Е.К. Новые технологии в военно-полевой хирургии и хирургии повреждений мирного времени.Материалы междунар. конф. СПб., 2006. 14.
5. Коновалов А.Н. Нейротравматология. М.: ВазарФерро,1999. 307 с.10
6. Лебедев Н.В. Нейрохирургия. 2000. 4. 54-58.
7. Левин О.С., Черняк З.В. Обозрение книги «Черепномозговая травма и посткоммоционный синдром».Неврол. журн. 1997. 5. 53-9.
8. Озеров В.Ф. Организация оказания экстренной медицинской помощи при тяжелых сочетанных повреждениях на догоспитальном этапе. Метод,реком. В.Ф. СПб.: НИИСП им. И.И. Джанелидзе,2004. 24 с.
9. Полторацкий В.Г. Поленовские чтения. Материалы юб. Всерос. науч.-практ. конф. СПб., 2006.c.50.
10. Стожаров В.В. Скорая мед. помощь. 2007. 1.12-13.
11. Albert J. Trauma care systems in United Kingdom. Hijury. 2003.Vol. 34. P. 728-734.
12. Badikian T. et al. Pediatric Neurology. 2005. Vol. 33. P.184-194.
13. Cook M.W. Emerg med. 2003. Vol. 20, 2. P. 113-114.
14. Davis D.P. J prehospital emerg care. 2007. Vol. 11, 1. P. 1 - 8.
15. Muzic-Pavcov J, Bozic K. Subjective syndrome after head injury.Med Pregl 1998; 51, 41–4.
16. Myburgh J.A. J crit care res. 1999. Vol. 1, 1. P. 55-62.
17. Nepomnyaschy V. P. 6-th EMN Congress (Moscow, Russio,16-17 may 2001). 2001. P. 59-68. 

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ