Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների մի շարք մոցիալ հիգիենիկ ցուցանիշներ

Արդիականությունը: Ընդունված է, որ ծանր մետաղներր պատկանում են ներկայումս միջավայրր աղտոտող կարևորագույն նյութերին ն ունեն որոշակի դեր դրանց հետ մասնագիտական շփում ունեցող անձանց առողջական վիճակի վրա [2]: Վերջին տարիներին կատարված մի շարք հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում կան մի շարք հիմնախնդիրներ`պայմանավորված ծանր մետաղների հնարավոր ազդեցությամբ [3,5]:

Հետազոտության նպատակը: Տվյալ հետազոտության նպատակն է վերլուծել Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր սեռի և մասնագիտության աշխատակիցների շրջանում առկա տեղաշարժերր հանքանյութի հետ մասնագիտական շփմանտ տեսակետից:

Հետազոտության նյութը: Հետազոտությունն անցկացվել է 2007-2009թթ.: Հետազոտության օբյեկտ են հանդիսացել Քաջարանի պղնձամոլիբդենայինկոմ բինատիա շխատակիցներր( 1493հոգի):

Հետազոտության մեթոդները: Սույն հետազոտության ժամանակ մեր կողմից կիրառվել են սոցիալ-հիգիենիկ և վիճակագրական մեթոդներ: Որպես դիտարկման միավոր րնդունվել է ամբուլատոր քարտր: Հետազոտության րնթացքում որոշել ենք ինտենսիվ ցուցանիշներր (Ր) 100 մարդու նկատմամբ և միջին սխալր (ա) [1,4]: Ստացված արդյունքների հավաստիությունր գնահատվել է րստ Ստյուդենտի գործակցի: Վերլուծությունր կատարվել է ”M. Exel” ծրագրով:

Ստացված արդյունքներն ու դրանց քննարկումը: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների բնութագիրն րստ սեռի ներկայացված է նկար 1-ում:

Նկար 1: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների բաշխումն ըստ սեոի(%):

Հստակ երևում է, որ Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների մեծ մասր`87,1%, եղել է արական սեռի: Այստեղ կարևոր է եղել պարզաբանել նրանց բաշխումն րստ հանքանյութի հետմա սնագիտականկոն տակտի (նկար 2):

Վերլուծությունրց ույցէ տ ալիս,որ.

• հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ չունեցողների շրջանում արական սեռի անձիք բացարձակ մեծամասնություն են կազմում`87,0%,
• հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների շրջանում արական սեռի անձիք նույնպես մեծ մաս են կազմում` 87,2%, գրեթե այնքան, որքան մասնագիտական կոնտակտ չունեցողներր:

Հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ չունեն	Հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեն

Նկար 2: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցող կամ չունեցող աշխատակիցնեբի բաշխումն ըստ սեոի (%):

Գրեթե նմանատիպ պատկեր է, երբ վերլուծում ենք նույն սեռի շրջանում հանքանյութի հետ մասնագիտա- կանկոն տակտու նենալուհիմ նախնդիրր( նկար3) : 

• Հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ չունեն
• Հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեն

Նկար 3: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր սեոի աշխատակիցների բաշխումն ըստ հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի (%):

Այսպես, Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում աշխատող արական սեռի անձանց շրջա-նում 16,9%-ր հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ չունեն, այն դեպքում, երբ իգական սեռի մոտ այդ ցուցանիշր 17,2, այսինքն վերր նշված տեսակետից տղամարդկանց թիվր գրեթե նունն է, ինչ կանանց թվաքանակր: Նման երևույթր լուրջ մտորումների տեղիք է տալիս և, րստ մեզ. հնարավոր է պայմանավորված է մի շարք հանգամանքներով ու կարող է ունենալ որոշակի բացասական հետևանքներ.

• կտրուկ պակասել է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատող տղամարդկանց թվաքանակր,
• կոմբինատում կանայք սկսել են ներգրավել ծանր ֆիզիկական աշխատանքում`դրանից բխող բավականին լուրջ հետևանքներով, մասնավորապես ծնելիության նվազում, մասնագիտական հիվանդությունների ավելի վաղ զարգացումև ա յլն:

Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների բնութագիրն բստ սեռի ե հանքան-յութի հետ մասնագիտական կոնտակտի ինտենսիվ ցուցանիշներբն երկայացվածեն ա ղյուսակ1- ում:

Աղյուսակ 1

Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր սեոի աշխատակիցների բնութագիրն ըստ հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի (100 մարդու նկատմամբ)

Ծանոթագրություն գիտական կոնտակտ չունեցողների կոնտինգենտի հետ համեմատ հավաստի է: ** արական սեոի անձանց հետ համեմատ հավաստի է:

Վերլուծությունըց ույցէ տ ալիս,որ.

• ընդհանուր առմամբ ինչպես արական, այնպես էլ իգական սեռի աշխատակիցների մոտ հան-քանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների ինտենսիվության ցուցանիշների արժեքները վիճակագրորեն հավաստի ավելին ենն մանկ ոնտակտչ ունեցողներից ուցանիշից,
• իգական սեռի աշխատակիցների մոտ հան-քանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների ինտենսիվության ցուցանիշը մոտ 5 անգամ գերազանցում է առաջին խմբի ցուցանիշի արժեքին, իսկ արական սեռի անձանց այդ նույնց ուցանիշը  վելի քան 5 անգամ ավելէ,
• ընդհանուր առմամբ իգական սեռի կոմբինատի աշխատակիցների ինտենսիվ ցուցանիշը արական սեռի անձանց հետ համեմատած վիճակագրորենհ ավաստին վազումէ :

Այսպիսի երեույթը խորը ե բավականին լուրջ մտորումների տեղիք է տալիս, քանի որ այն մասնավորապես բացահայտում է մի կողմից հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների ինտենսիվ ցուցանիշի հավաստի աճի արական սեռի մոտ, սակայն մյուս կողմից ցույց է տալիս, որ իգական սեռը հարաբերականորեն ավելի լայն է ընդգրկված Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի հանքանյութի ստացման ե մշակման աշխատանքներում: Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ինչպես արական, այնպես էլ իգական սեռի անձանց մոտ դիտվում է հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների ինտենսիվ ցուցանիշների տատանումներն արտացոլող սյունակների կտրուկ վերելք: Նման տատանումները հատկապես բնութագրական են կոմբինատում աշխատող տղամարդկանց հա մար:

Մենք ուսումնասիրել ենք նաե կոմբինատի աշխատակիցների աշխատանքային ստաժի հիմնախնդիրը, որի վերլուծությունը (նկար 4) ցույց է տալիս, որ.

Նկար 4: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների բաշխումն ըստ աշխատանքայինս տաժիտ ևողության(%):

• առաջին տեղում գտնվում են 21 ե ավելի աշխատանքային ստաժ ունեցողները ( 57,7%),
• երկրորդ-չորրորդ տեղերը գրեթե հավասար արժեքներով զբաղեցնում են 6-10 (11,9%), 1620 (10,4%), 11-15 (10,2%) տարի ստաժ ունեցող աշխատակից ները,
• վերջին տեղը զբաղեցնում են մինչե 5 տարի աշխատանքային ստաժ ունեցող աշխատակիցները` 9,7% :

Ելնելով վերը նշվածից մեգ հետաքրքրել է կոմբինատի աշխատակիցների բաշխումն ըստ հան-քանյութի հետ նրանց մասնագիտական կոնտակտի (նկար 5):

Նկար 5: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցող կամ չունեցող աշխատակիցների բաշխումն ըստ աշխատանքային ստաժի (%):

Վերլուծությունըց ույցէ տ ալիս,որ.

ա) հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտդ ունեցողների շրջանում.

• առաջին տեղում գտնվում են 21 և ավելի աշխատանքային ստաժ ունեցողները ( 30,8%),
• երկրորդ-երրորդ տեղերը գրեթե հավասար արժեքներով զբաղեցնում են մինչե 5 տարի`(23,3%), 6-10 (21,3%),
• չորրորդ-հինգերորդ տեղում են 16-20 (13,0%) ե 11-15 տարի (11,5%) աշխատանքային ստաժ ունեցող աշխատակիցները:

բ) հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողներիշ րջանում.

• առաջին տեղում գտնվում են 21 ե ավելի աշխա-տանքայինս տաժո ւնեցողները( 63,1%),
• երկրորդ-երրորդ տեղում են 6-10 (10,0%) ե 11-15 տարի ( 10,0%),
• չորրորդ տեղում են 16-20 տարի (9, 
• հինգերորդ տեղր զբաղեցնում են մինչև 5 տարի (6,9%) աշխատանքային ստաժ ունեցող աշխատակից ներր:

Այսպիսով, ըստ վերը նշվածի հանքանյութի հետ ըստ մասնագիտական կոնտակտի կոմբինատի աշխատակիցների բաշխման պատկերը`հաշվի առնելով ստաժի տեողությունը բավականին խայ-տաբղետ է ե բազմաբնույթ:

Վերլուծել ենք նաե նույն տեողությամբ աշխատանքային ստաժ ունեցող անձանց շրջանում հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի հիմնախնդիրը (նկար 6):

Նկար 6: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր տևողության ստաժ ունեցող աշխատակիցների բաշխումն ըստ հանքանյութի հետ նրանցմ ասնագիտականկ ոնտակտի(%):

Վերլուծությունր ցույց է տալիս, որ մինչե 5 տարվա աշխատանքային ստաժով անձանց շրջանում հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների տեսակարար կշիռր 59,3% է, 6-10 տարվա աշխատանքային ստաժով անձանց շրջանում`69,7%, 11-15 տարվա աշխատանքային ստաժով անձանց մոտ`81,0%, 16-20 տարվա աշխատանքային ստաժով անձանց շրջանում`78,8%, իսկ 21 ե ավելի տարվա աշխատանքային ստաժով անձանց`90,9%:

Վերր նշվածր բավականին հետաքրքրական է ե ցույց է տալիս, որ.

• տարբեր տևողության աշխատանքային ստաժով բոլոր խմբերում գերակշռում են հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների տատանումներր 59,3-90,9%-ի սահմաններում են,
• նշված քանակակազմն առավել շատ է 11-15, 16-20 և 21 և ավելի տևողությամբ աշխատանքային ստաժով անձանց շրջանում:

Այս տեսակետից էլ մենք կարեորել ենք տարբեր տեողությամբ աշխատանքային ստաժով կոմբինատի աշխատակիցների րստ հանքանյութի հետ մաս-նագիտական կոնտակտի ինտենսիվ ցուցանիշների փոփոխություններր( աղյուսակ 2):

Վերլուծությունր ցույց է տալիս, որ.

• հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի չունեցողների հետ համեմատ երկրորդ խմբի ցուցանիշի վիճակագրորեն հավաստի աճ դիտվում է բոլոր խմբերում, րնդ որում, դա առավել արտահայտիչ և ակնառու է 21 և ավելի աշխատանքային ստաժ ունեցողների մոտ,
• մինչև 5 տարի աշխատանքային ստաժ ունե-ցողների հետ համեմատ մասնագիտական կոնտակտ չունեցողների խմբերում ինտենսիվ ցուցանիշներր հավաստի աճ ունեն միայն 1115 և 16-20 տարվա ստաժ ունեցողների մոտ, իսկ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների խմբերում ղրանք հավաստի աճ ունեն բոլոր խմբերում:

Վերջինս առավել ցայտուն է երեում 21 ե ավելի ստաժ ունեցողների խմբում, որտեղ դիտվում է ցուցանիշի գրեթե տասնապատիկ ավելացում:

Մենք ուսումնասիրել ենք նաե կոմբինատի աշխատակիցների մասնագիտական գործունեությունը, որի (նկար 7) վերլուծությունդ ցույց է տալիս, որ իրենց տեսակարար կ ռով.

• առաջին տեղում գտնվում են բանվորներր`50,8%,
• երկրորղ տեղում`տեխնիկներր'26,1% ,
• երրորղ տեղում ինժեներներր`17,7%, իսկ չորրորդ տեղում`վարչական աշխատողներր`5,4%:

Նկար 7: Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցների բաշխումն ըստ նրանց մասնագիտականդ ործունեության(%):

Ելնելով վերր նշվածից, մեզ հետաքրքրել է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում հան-քանյութի հետ կոնտակտ ունեցող կամ չունեցող աշխատակիցների բաշխումն ըստ մասնագիտական գործունեության( նկար8):

Վերլուծությունր ցույց է տալիս, որ.

ա) հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ չունեցողների շրջանում.

• առաջին տեղում գտնվում են բանվորներր`43,1%,
• երկրորդ տեղում են տեխնիկներր`26,9%,
• երրորդ տեղում են ինժեներներր`23,7%,
• իսկ չորրորդ տեղր զբաղեցնում են վարչական հատվածիա շխատակիցներր` 6,3% :

բ) հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտ ունեցողների շրջանում.

• առաջին տեղում գտնվում են բանվորներր` 52,4%,
• երկրորդ տեղում`տեխնիկներր`26,0%,
• երրորդ տեղում`ինժեներներր`16,5%,
• իսկ չորրորդ տեղր զբաղեցնում են վարչական հատվածիա շխատակիցներր` 5,2% :

Նկար 8: 0աջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում հանքանյութի հետ կոնտակտ ունեցող կամ չունեցող աշխատակիցների բաշխումն ըստ մասնագիտական գործունեության (%):

Աղյուսակ 2

Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր աշխատանքային ստաժ ունեցող աշխատակիցների բնութագիրն ըստ հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի (100 մարդու նկատմամբ)

Ծանոթագրություն * տվյալ ենթախմμում մասնա գիտական կոնտակտ չունեցողների կոնտին գեն տի հետ համեմատ հավաստի է, ** մինչև 5 տարի ստաժ ունեցողների հետ համեմատ հավաստի է 

Այսպիսով, կոմբինատում աշխատակիցների բաշխման պատկերն րստ նրանց մասնագիտական գործունեության տարբերվում է, սակայն հիմնական զանգվածր անձինք են, որոնց գործունեությունր կապված է հանքի շահագործման հետ: Բոլոր դեպքերում, եթե որպես հիմք րնդունում ենք հանքանյութի հետ մասնագիտական կոնտակտի ձևր, ապա դիտվում է բանվորների տեսակարար կշռի աճ, փոփոխության գրեթե չեն ենթարկվում տեխնիկների և ինժեներների տեսակարար կշիռր, էականորեն նվազում է վարչական ապարատի աշխատակիցների տեսակարար կշիռը:

Ըստ այդմ էլ մենք ուսումնասիրել ենք ենք Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տարբեր մասնագիտության աշխատակիցների բաշխումն րստ հանքանյութի հետ նրանց կոնտակտի ձևի (նկար 9): Վերլուծությունր ցույց է տալիս, որ հանքանյութի հետ կոնտակտ չունեցողների տեսակարար կշիռր բավականին փոփոխական է` կախված կոմբինատի աշխատակիցների մասնագիտական գործունեությունից և տատանվում է 14,4 (բանվորներ) - 22,7% (ինժեներներ) սահմաններում: Այն ցույց է տալիս, որ աշխատակիցների շրջանում առկա է ինժեներական զանգվածի ներառում իրեն ոչ բնորոշ գործառույթի մեջ:

Նկար 9: Քաջաբանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տաբբեբ մասնագիտության աշխատակից- նեբի բաշխումն ըստ հանքանյութի հետ նբանց կոնտակտի ձևի (%):

Այսպիսով, րստ մեզ, կոմբինատի պարագայում առկա է լուրջ հիմնախնդիր, որի լուծումր հնարավոր է`հստակեցնելով դրա աշխատակազմի նկատմամբ սանիտարահիգիենիկ միջոցառումների անվանացանկր և դրա իրականացման ժամանակացույցր: 

Գրականության ցանկ 

1. Հարությունյան Ա.Մ. Սանիտարական վիճակագրություն. Երևան, 2000, 120 էջ:
2. Մարգարյան Կ.Ս. Թունագիտական քիմիա.. Երևան, 2008, 512 էջ:
3. Մարտիրոսյան Ա., Արզումանյան Գ., Գաբրիելյան Գ., Ղազարյան Հ. Քաջարան քաղաքի շրջակա միջավայրի պահպանության գործողությունների ծրագիր, Երևան, զեկույց, 64 էջ:
4. Миняев В.А., Вишняков Н.Н., Юрьев В.К. Социальная медицина и организация уздравоохранения. СПБ., 2000, т. 1, с. 136-174.
5. Сагателян А.К., Геворкян В.Ш., Аревшатян С.Г., Саакян Л.В. Ю. Эколого-геохимическая оценка состояния окружающей среды города Каджарана. Ереван, 2008, 200 с.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ