Բժշկասոցիալական շիզոֆրենիան` քաղաքական-տնտեսական բարեփոխումների հետևանք

Սոցիալական հանրությունն ունի բանականություն և ենթակա է ինչպես մարմնական, այնպես էլ հոգեկան հիվանդությունների: Անցյալ դարի 90-ականներին սոցիալիստական երկրների քաղաքական հասարակարգի աննախադեպ փոփոխությունների շեմին ԽՍՀՄ փլուզման և հետխորհրդային պետություններում տնտեսական կառույցների արմատական փոփոխությունների հետևանքով տեղի ունեցավ սոցիալական բանականության տրոհում` շիզոֆրենիա (հունարեն շիզո` բաժանում, երկատում և ֆրեն` միտք, բանականություն): Պարզունակ մտածելակերպով գործարարների անհագության պատճառով հիվանդությունն աստիճանաբար քրոնիկական ընթացք է ձեռք բերում:

Էյգեն Բլեյլերը նկարագրելով հիվանդությունը, նշում է. -«Շիզոֆրենիայի կարևոր առանձնահատկությունը ոչ թե թուլամտությունն է, այլ հոգեբանության «միասնության խանգարումը», այդ թվում` հավաքական մտածելակերպի խանգարումը: Իր աշխատանքներում Բլեյլերը դիտարկում է ամբիվալենտության* երեք տեսակ: 

1. Հուզական` միաժամանակ դրական և բացասական զգացում բժշկի, առարկայի, դեղամիջոցների, իրադարձությունների, հիվանդությունների նկատմամբ:
2. Կամային` հակասական որոշումների միջև անվերջ տատանումներ: Օրինակ` ընդունե՞ լ կենսաբանորեն ակտիվ հավելումներ (ԿԱՀ) թե ոչ: Դիմել բժշկի՞ , թե՞ հեքիմի: Հաճախ ընտրություն կատարելու անհնար լինելը հանգեցնում է ընդհանրապես որոշում ընդունելուց հրաժարվելուն և «թող լինի ինչ լինելու է» անորոշ կարծիքին: 
3. Ինտելեկտուալ` հակասական գաղափարների հերթագայում և համագոյակցում, պաշտոնապես ընդունված բժշկության ամբողջապես հերքում և չգիտակցված հավատ ամենազոր բժշկի նկատմամբ:

Հոգեկան աշխարհի հիվանդագին փոփոխությունները բժշկության մեջ անվանում են «դեֆիցիտար»: Դա սերտորեն կապված է հոգեկան տարբեր խանգարումների հետ, որոնք հիվանդությանը բացարձակապես բնորոշ չեն, սակայն արտահայտում են դրա կլինիկական պատկերը: Այս, այսպես կոչված` երկրորդային կամ ինքնին ծնված խանգարումները իշխանավորների ուղեղի ախտաբանական արգասիք են, կարող են արտահայտվել հոգեկան տարբեր խանգարումներով. հալուցինացիաներով, զառանցանքով, տրամադրության անկմամբ կամ վերելքով, արգելակված կամ գրգռված վիճակով: 

Բժշկասոցիալական ոլորտում նման խանգարումներն ակնհայտ են. պետական պատվերի շրջանակներում սպասարկվող հիվանդը հավելյալ վճարումներ է կատարում, բյուջետային հաստատություններում վճարովի ծառայություններ են մատուցվում, հիվանդն ուզում է բուժվել, սակայն հրաժարվում է դեղամիջոցներ ընդունել, հեքիմի մոտ անարդյունավետ բուժվելուց հետո բժշկից պահանջում է ոչ դեղորայքային բուժում նշանակել:

Վճարովի բժշկության կիսաարդյունավետ միջոցառումները հանրության ուղեղի դիսֆունկցիայի պատճառ են դարձել ու հանգեցրել սոցիալական բժշկական բանականության տրոհման: Հիվանդի և բժշկի բանականության մեջ դեռ պահպանվել են խորհրդային տարիների բժշկության սկզբունքները, այսինքն` գործարարները բժշկությունը ակտիվորեն բիզնեսի դաշտ են տեղափոխում: Այս պայմաններում հիվանդը մի կողմից ակնկալում է ստանալ խոստացված անվճար բուժօգնությունը, ավելին, նա, ինչպես և նախկինում էր, չի ուզում հոգալ սեփական առողջության մասին, իսկ մյուս կողմից` պետությունը գլոբալ կապիտալիզացման պայմաններում ամեն կերպ ջանում է ազատվել բուժօգնություն ցուցաբերելու ծանր բեռից:

Փաստորեն պետությունը բժշկությունը զիջել է գործարարներին, և դրա հետ մեկտեղ ինքնագոհ պնդում է.«Բժշկությունը պետք է մատչելի և որակյալ լինի»: Հենց սա էլ բանականության աղճատման նշան է, ինչպես և այն, որ բուժումը օրենսդրությամբ սահմանված է պետական բյուջեի հաշվին կատարել, սակայն բյուջեն այդ հնարավորությունը չունի: Պետք է հասկանանք, որ որքան էլ մենք ասենք «փահլավա, փահլավա», բերանի համը չի քաղցրանա: Բարելավել բուժսպասարկումը` պահպանելով դրա մատչելիությունը բիզնեսի շրջանակներում, մտքի ակնհայտ երկակիություն է: Դրա հետ մեկտեղ պետական այրերն ազնվորեն աշխատում են առավելության հասնել և ամեն ինչ անում են, որպեսզի «և գայլերը կուշտ լինեն, և ոչխարները ողջ մնան»: 

Մինչդեռ, որպես բժշկության ոլորտում բիզնեսի ներդրման հետևանք, սկսեց իր պտույտներն արագացնել բժշկության շուկայի կապիտալիստական «նորարարության» թափանիվը:«Ապացուցողական բժշկության» վրա հիմնված բուժծառայությունները սկսեցին տարաբաժանվել` ֆարմակոթերապիա, իմունաթերապիա, ալերգոթերապիա, առիթմոլոգիա: Բոլորին է քաջ հայտնի, որ առիթմիան սրտի հիվանդության ախտանիշներից է, իսկ ընդհանուր թերապիայում ընդգրկվում են և´ ալերգոլոգիան,և´ ֆարմակոթերապիան: Ավաղ, սակայն, միայն կարդիոթերապիան կամ ընդհանուր թերապիան «վաճառելը» դժվար է, եթե ընդհանրապես հնարավոր է, իսկ առանձին սրտի ռիթմի խանգարումների բուժումը «վաճառելը» ոչ միայն ավելի հեշտ է, այլև շահավետ:

Ամեն ինչ պատվել է «փտող կապիտալիզմի» աճող մոլախոտով ու բորբոսով: Անտնտեսվարության հետևանքով գոյացած փլատակներում, անձրևից հետո աճող թունավոր սնկերի նման, սկսեցին հայտնվել հեքիմները:«Դեմոկրատիա» անվանումը կրող ընդհանուր բարձիթողի պայմաններում մոդայիկ է դարձել վատաբանել, վարկաբեկել բժիշկներին և գովել բժշկության գործարարներին: Ինչպես կապիտալիզմի այրերն են ասում` առաջարկն է որոշում պահանջարկը: Հիվանդները նախընտրում են ինչպես նախկինում, այսօր էլ հեքիմների դիմել, գործարարների թիվը բազմապատկվում է, իսկ ճակատագրական ելքի դեպքում բոլորը` և´ հիվանդը, և´ նրա հարազատները, և´ աշխարհին տիրողները բժշկին են մեղադրում: Սա սոցիալական բանականության մասնատման նշան է: Բանն արդեն հասել է նրան, որ հիվանդը հավաստիացնում է. «Իմ սիրտն առողջ է, ուղղակի ռիթմն է խանգարված», կամ` «Ես ոչ մի ասթմա էլ չունեմ, ուղղակի կրծքավանդակում խզզոցներ կան և հազի պատճառով չեմ կարողանում քնել», իսկ բժիշկը հաստատում է հիվանդի զառանցանքը, որպեսզի չզրկվի նրանից, դեղեր է նշանակում` կատարած աշխատանքի դիմաց «պարգև» ակընկալելով:

Կապիտալիզացման այս հորձանուտում ակտիվացան ԿԱՀ-եր (կենսաբանորեն ակտիվ հավելումներ) արտադրող գործարարները: Ցավոք, բժիշկներից շատերն այս խարդախության մեջ իրենց բիզնեսի տարրերն են ակնկալել ու սկսել են աջակցել գործարարներին: Եվ դա հասկանալի է, բժիշկը նույնպես մարդ է, նա էլ ընտանիք ունի: Այդպիսով բժիշկներն ակամա դառնում են գործարարների ուղղորդողները: Իմանալով ԿԱՀ-երի անօգտավետ լինելը, ջանասիրաբար խորհուրդ են տալիս հիվանդներին օգտագործել դրանք: Բիզնեսի ընդհանուր ճահճում դասական բժշկությունը չպահանջարկված է դարձել: Որպեսզի ինչ-որ ձևով շուկան ընդլայնվի, պատվավոր բժիշկները սկսեցին բացահայտորեն խաղալ.«Դուք ինքներդ կարող եք բուժել ձեզ»: Նման շրջադարձի հետևանքով հաճախ ենք լսում հիվանդների անհեթեթ արտահայտություններ.«Պետք չէ ինձ բուժել: Ավելի լավ է ասեք, թե ինչ ընդունեմ, որպեսզի չհազամ, չխեղդվեմ, սիրտս չցավի, ոտքերիս այտուցներն իջնեն»: Հիվանդներն ագրեսիվ են դարձել, և դա հասկանալի է, քանի որ բժշկությունն այն աստիճան պարզունակ է դարձել, որ եփուկը պատրաստեցիր, քամեցիր և խմեցիր. շունչդ պահեցիր և շեշտակի արտաշնչեցիր, վերջապես աղոթք արեցիր, ապա էլ ինչու՞  բժշկի դիմել: Հիվանդներն ու նրանց հարազատները պետության թողտվության պայմաններում հեռուստատեսային էկրաններից իրենց բոլոր ախտերի համար մեղադրում են բժշկին, գովաբանում կախարդներին, էքստրասենսներին և հեքիմներին: Բայց չգիտես թե ինչու, երբ գալիս է բացահայտ վտանգ սպառնացող պահը, հիվանդին տանում են բժշկի մոտ, իսկ այն հարցին, թե ինչու ավելի վաղ չէին դիմել բժշկի, հիվանդը պատասխանում է.«Բժիշկներին չեմ վստահում»: Այո, սա էլ է շիզոֆրենիա:

Շիզոֆրենիայի ռիսկի և ուրբանիզացիայի աստիճանի միջև գոյություն ունի կայուն կորելացիոն կապ: Այս պայմաններում ռիսկի ևս մեկ գործոն է սոցիալական ցածր կարգավիճակը, այդ թվում` աղքատությունը և սոցիալական տարաձայնությունների հետ կապված գաղթը, սոցիալական դիսկրիմինացիան, աշխատանքի բացակայությունը և ապրելու վատ պայմանները: Շիզոֆրենիայի ձևավորման մեջ մեղքի իրենց մեծ բաժինն ունեն երեխաների ծնողները: Վիրտուալ կյանքում նրանք երեխաներին սովորեցնում են ազնիվ լինել, իսկ ռեալ կյանքում` խաբում են: Ոմանք դա անում են ընտանիքը կերակրելու համար, մյուսները` հարստանալու:

Եզրահանգումներ կամ բուժման սխեմա

• Ազնվություն. անհրաժեշտ է ազնվորեն խոստովանել, որ բժշկությունը փող արժի, և արժի մեծ գումարներ:
• Սննդակարգ. ապրելաձև, այսինքն` սնվելու համար ռացիոնալ ֆինանսավորում:
• Փող. տնտեսական ծախսերի ֆինանսավորում հիփոթեքային սկզբունքով:
• Կրթություն. բժիշկը կարող է աշխատել միայն կլինիկական օրդինատուրան ավարտելուց հետո:
• Կադրեր. բժիշկը պետք է աշխատի միայն իր մասնագիտությամբ:

Անցյալից ժառանգած սխալներից այսուհետ զերծ մնալու համար անհրաժեշտ է գիտակցել անցյալի սխալները: Դա փորձի ժառանգաբար փոխանցումն է սերունդներին: Չպետք է թաքցնել սեփական սխալները, որոնցից ազատվելու համար պետք է ազնվորեն բարձրաձայնել դրանց մասին:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ